بازار بورس به عنوان یکی از بازارهای سرمایه‌گذاری همیشه مورد استقبال افراد و سرمایه‌گذاران بوده و اگر میزان شفافیت عملکرد در آن بیشتر باشد اطمینان افراد افزایش یافته و اشتیاق به سرمایه‌گذاری در آن دوچندان می‌شود. سیستم سازوکار بورس با انواع نهادهای مالی گره خورده و به عبارتی عملکرد انواع نهادهای مالی در بورس سبب پیشرفت این بازار و افزایش میزان سرمایه‌گذاری در آن می‌شود. تعریف نهادهای مالی را به‌طور مختصر می‌توان این‌گونه بیان کرد، در حقیقت این نهادهای مالی هستند که روابط بین سرمایه‌گذاران و کسانی که سهم در بورس ارائه می‌کنند را تسهیل می‌کنند و باعث ایجاد شفافیت در عملکرد شرکت‌های فعال در بورس می‌شوند.

بهترین آموزش رایگان بورس را در همیار سرمایه ببینید (به صفحه اشاره شده مراجعه کنید)

هرچه عملکرد نهادهای مالی بهتر، شفاف‌تر و دقیق‌تر باشد اعتماد سرمایه‌گذار بیشتر جلب می‌شود و در نتیجه سرمایه بیشتری سرازیر می‌شود و در نهایت شرکت‌ها می‌توانند از منابع مالی بیشتری بهره‌مند شوند که در نتیجه آن رشد اقتصادی بیشتری صورت می‌پذیرد. می‌توان این‌گونه بیان داشت که نهادهای مالی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار هستند به‌طوری‌که سازمان بورس بخشی از سازمان خود را با عنوان اداره امور نهادهای مالی در نظر گرفته و همچنین بخش دیگری از این سازمان با عنوان اداره نظارت بر نهادهای مالی در بورس فعالیت دارد.

این حساسیت سازمان بورس نشان از اهمیت ویژه نهادهای مالی می‌باشد و با این کار تا حد بسیار زیادی کانون نهادهای مالی و اداره و نظارت بر آن را در اختیار گرفته است. با توجه به اهمیت موضوع در ادامه به تعریف کامل نهادهای مالی و انواع آن‌ها می‌پردازیم و همچنین به اداره و نظارت بر این نهادها در بورس نیز اشاراتی خواهیم کرد.

تعریف نهادهای مالی

تعریف نهادهای مالی را به‌صورت کوتاه این‌گونه می‌توان بیان کرد که، نهادهای مالی در حقیقت نوعی واسطه‌ی مالی می‌باشند. یعنی این نهادها بین سرمایه‌گذاران و شرکت‌هایی که در بورس سهام ارائه می‌کنند قرار دارند و فرآیندهای بین این دو دسته را تسهیل می‌کنند، تا فعالیت هر دو گروه در بورس با سرعت و دقت بیشتری انجام شود. در بورس اوراق بهادار قوانین متعدد و مدونی برای نهادهای مالی تعیین شده و همچنین به شکل بسیار دقیقی بر آن‌ها نظارت می‌شود، که نظارت صحیح و دقیق بر نهادهای مالی سبب افزایش مقبولیت بورس در نزد سرمایه‌گذاران و ارائه‌کنندگان سهام شده و در نتیجه رشد بورس و اقتصاد را به همراه دارد.

اگر نهادهای مالی وجود نداشته باشند و یا در عملکرد آن‌ها اخلالی به وجود آید بازار بورس با مشکلات متعددی مواجه می‌شود و نمی‌تواند آن‌گونه که شایسته است به سرمایه‌گذاران، شرکت‌های ارائه‌دهنده سهام و در نهایت به کل اقتصاد خدمات ارائه دهد. نهادهای مالی اکثراً امور مالی و همچنین امور مربوط به خریدوفروش سهام را اجرایی می‌کنند.

به عبارتی می‌توان در تعریف نهادهای مالی، از این نهادها به عنوان واسطه‌هایی که از کلیه عملیات در بازار بورس پشتیبانی می‌کنند نیز یاد کرد. ازجمله فعالیت‌ها و کارهایی که نهادهای مالی انجام می‌دهند عبارت است از انجام سفارش خریدوفروش سرمایه‌گذاران یا مشتریان، مشاوره سرمایه‌گذاری، سبد گردانی، پردازش اطلاعات مالی، مدیریت سبد اوراق بهادار و مواردی از این قبیل که کمک قابل‌توجهی به تسهیل امور در بازار سرمایه می‌کند.

به عبارتی تعریف نهادهای مالی می‌تواند به این صورت نیز باشد که نهادهای مالی ارتباطی با اطمینان و اثربخشی زیاد از طریق سازمان بورس بین صنعت و کسانی که دارای منابع مالی هستند ایجاد می‌کند تا موجب ایجاد سرمایه‌گذاری صحیح شود. فقط باید در نظر داشت که باید بر نهادهای مالی هم ازلحاظ کیفی و هم کمی، نظارت دقیقی صورت پذیرد زیرا این نظارت سبب دقت عملکرد نهادهای مالی شده و در نتیجه اعتماد افراد و سرمایه‌گذاران به این نهادها بیشتر می‌شود که توسعه بازارهای مالی را در پی خواهد داشت.

نهادهای مالی در حقیقت نوعی واسطه‌ی مالی می‌باشند. یعنی این نهادها بین سرمایه‌گذاران و شرکت‌هایی که در بورس سهام ارائه می‌کنند قرار دارند و فرآیندهای بین این دو دسته را تسهیل می‌کنند، تا فعالیت هر دو گروه در بورس با سرعت و دقت بیشتری انجام شود.

انواع نهادهای مالی

انواع نهادهای مالی در بورس شامل کارگزاران، شرکت‌های تأمین سرمایه، صندوق‌های سرمایه‌گذاری، مشاوره سرمایه‌گذاری، شرکت‌های سرمایه‌گذاری، شرکت‌های سبد گردان، شرکت‌های پردازش اطلاعات مالی، شرکت‌های مادر و مؤسسات رتبه‌بندی می‌باشند. باید در نظر داشت که هرکدام از این نهادها وظایف مخصوص به خود را داشته و در بازار بورس به‌شدت تأثیرگذار هستند.

شرکت‌های پردازش اطلاعات، اطلاعات مالی را جهت اتخاذ تصمیم در مورد سرمایه‌گذاری در بورس جمع‌آوری و پردازش می‌کند. به‌طور مثال سالانه شرکت‌های مختلف اطلاعات مالی زیادی را تهیه و ارائه می‌کنند، مواردی همچون نسبت‌های مالی، میانگین صنعت و محاسبه بتا. شرکت‌های پردازش اطلاعات این داده‌ها را بررسی و پردازش می‌کنند و سرمایه‌گذاران از تحلیل انجام شده بر روی اطلاعاتی که توسط شرکت‌های پردازش اطلاعات انجام شده، استفاده می‌کنند و از آن‌ها کمک می‌گیرند تا تصمیمات بهتری را در بورس اتخاذ نمایند. از دیگر انواع نهادهای مالی صندوق‌های سرمایه‌گذاری می‌باشند که می‌توانند در موضوع فعالیت مصوب خود سرمایه‌گذاری کنند و مالکان آن به نسبت سرمایه‌گذاری در سود یا ضرر صندوق شریک هستند.

صندوق‌های سرمایه‌گذاری ممکن است براساس انواع مختلف در انواع اوراق بهادار با درآمد ثابت و یا دیگر انواع آن سرمایه‌گذاری کنند. باید در نظر داشت که بازارهایی همچون بورس نیاز به انجام سرمایه‌گذاری هوشمندانه و به‌ دور از احساسات دارد تا بهترین نتیجه کسب شود و صندوق‌های سرمایه‌گذاری معمولاً از افرادی خبره در این زمینه استفاده می‌کنند.

کارگزاران که شخصیت‌هایی حقوقی بوده و واسط بین خریدار و فروشنده اوراق هستند؛ درازای دریافت کارمزد به عنوان نماینده مشتری به خریدوفروش اوراق می‌پردازند. مؤسسات رتبه‌بندی میزان ریسک اعتباری شرکت‌ها و اوراق بدهی آن‌ها را مشخص کرده و همچنین در اعلام آن نقش اساسی دارند. از طرفی شرکت‌های تأمین سرمایه نیز در عرضه اولیه سهام و ابزار بدهی نقش اساسی دارند.

شرکت‌های تأمین سرمایه با توجه به ریسک تعیین شده توسط مؤسسات رتبه‌بندی و همچنین از طریق تحقیقات دیگر دست به انتشار اوراق بهادار میزند. شرکت‌های تأمین سرمایه و مؤسسات رتبه‌بندی اعتباری وظیفه قیمت‌گذاری و بازاریابی و فروش اوراق بهادار را بر عهده دارند و در بازار اولیه فعالیت می‌کنند. مشاوره سرمایه‌گذاری براساس تحلیل‌های اقتصادی به انجام معاملات کمک می‌کند و شرکت‌های سبد گردان و صندوق‌های سرمایه‌گذاری تأثیر مثبتی در نقد شوندگی بازار دارند. با توجه به موارد گفته‌شده می‌توان دریافت که انواع نهادهای مالی در سرمایه‌گذاری بازار بورس به‌شدت تأثیرگذار بوده و در تسهیل خریدوفروش و سرمایه‌گذاری بیشتر افراد در این بازار نقش بسزایی دارند.

انواع نهادهای مالی در بورس شامل کارگزاران، شرکت‌های تأمین سرمایه، صندوق‌های سرمایه‌گذاری، مشاوره سرمایه‌گذاری، شرکت‌های سرمایه‌گذاری، شرکت‌های سبدگردان، شرکت‌های پردازش اطلاعات مالی، شرکت‌های مادر و مؤسسات رتبه‌بندی می‌باشند. باید در نظر داشت که هرکدام از این نهادها وظایف مخصوص به خود را داشته و در بازار بورس به‌شدت تأثیرگذار هستند.

کانون نهادهای مالی و اداره آن در بورس

هر یک از نهادهای مالی برای خود دارای مجمعی می‌باشند که به‌اصطلاح به آن‌ها کانون نهادهای مالی میگویند. به‌طور مثال شرکت‌های کارگزار دارای یک مجمعی می‌باشند که این مجمع یکی از کانون‌های نهادهای مالی می‌باشد. مرکزیت اداره نهادهای مالی را می‌توان بورس اوراق بهادار دانست زیرا در بورس اوراق بهادار اداره‌ای برای رسیدگی به امور نهادهای مالی و اداره‌ای برای نظارت بر نهادهای مالی در نظر گرفته‌شده است.

طبیعتاً در مورد نهادهای مالی باید قوانین مربوط به آن‌ها وضع شود و این مقررات برای نهادها و کانون‌ها اجرایی شود و از طرفی اگر نیاز به اصلاح باشد، مقررات اصلاح شوند. اداره امور نهادهای مالی در سازمان بورس وظیفه بررسی و اعطای انواع مجوزها را به نهادهای مالی فعال در بازار دارد و همچنین نقش تعیین‌کننده در مشخص کردن جزییات وظایف نهادهای مالی دارد. اولین مأموریت اداره امور نهادهای مالی پیشنهاد مقررات، اصلاح مقررات یا بررسی پیشنهادهای اصلاحی در مورد قوانین نهادهای مالی و کانون‌های تحت نظارت می‌باشد، قوانینی مانند تأیید صلاحیت مدیران و مقررات مربوط به صدور و تمدید انواع مجوزهای فعالیت.

از دیگر مأموریت‌های این اداره شرکت در مجمع مؤسس نهادهای مالی، بررسی در مورد درخواست‌های تغییر سهامداری در نهادهای مالی، انجام وظایف محوله از اداره نظارت بر نهادهای مالی و به‌روز کردن اطلاعات سهامداری، هیئت‌مدیره و مجوزهای صادر شده در مورد نهادهای مالی در بانک‌های اطلاعاتی مربوطه می‌باشد. کانون نهادهای مالی و اداره امور مربوط به نهادهای مالی در بورس از آن نظر حائز اهمیت است که انواع نهادهای مالی در ایجاد و معامله ابزارهای مالی دخالت داشته و در تسهیل عملیات اقتصادی و فرآیندهای بین سرمایه‌گذاران و فروشندگان اوراق بهادار و همچنین کاهش هزینه مالی مؤثر می‌باشند.

کانون نهادهای مالی و اداره امور مربوط به نهادهای مالی در بورس از آن نظر حائز اهمیت است که انواع نهادهای مالی در ایجاد و معامله ابزارهای مالی دخالت داشته و در تسهیل عملیات اقتصادی و فرآیندهای بین سرمایه‌گذاران و فروشندگان اوراق بهادار و همچنین کاهش هزینه مالی مؤثر می‌باشند.

نظارت بر نهادهای مالی در بورس

اداره بازرسی نهادهای مالی، وظیفه نظارت بر نهادهای مالی در بورس را دارد و می‌توان گفت که این بخش یکی از مهم‌ترین بخش‌های سازمان بورس و اوراق بهادار می‌باشد. زیرا وظیفه اصلی آن نظارت و بازرسی از نهادهای مالی فعال در بازار و کانون‌های مرتبط می‌باشد. به‌طورکلی هدف از نظارت بر عملکرد نهادهای مالی در بورس رعایت قوانین و مقررات و همچنین شفافیت عملکرد نهادها می‌باشد.

زیرا اگر یکی از نهادهای مالی به صورتی عمل کند که نتواند عملکرد شفافی از خود ارائه دهد و یا قوانینی را به هر دلیلی نقض کند آنگاه عدم اطمینان برای سرمایه‌گذار به وجود می‌آید و سرمایه‌گذاری با کاهش روبه‌رو می‌شود که منجر به آسیب زدن به بازار بورس و در نهایت به اقتصاد می‌شود. اداره بازرسی نهادهای مالی دارای وظایف متعددی می‌باشد که به چند نمونه از آن اشاره خواهیم کرد.

یکی از مهم‌ترین وظایف بازرسی نهادهای مالی، نظارت لحظه‌به‌لحظه و دائم بر صندوق‌های سرمایه‌گذاری و سبدگردان‌ها می‌باشد که از طریق نرم‌افزارهای مربوطه امکان‌پذیر است. نظارت بر عملکرد ارکان صندوق سرمایه‌گذاری و کنترل مطابقت عملکرد نهادهای مالی با موضوع فعالیت از دیگر وظایف این اداره می‌باشد. بازرسی پیوسته و سرزده از نهادهای مالی برای اطمینان از حفظ شرایط مجوزهای فعالیت و مدت اعتبار آن‌ها و همچنین بررسی صورت‌های مالی و گزارش فعالیت‌های نهادهای مالی از دیگر وظایف این اداره می‌باشد.

اداره بازرسی نهادهای مالی می‌تواند پیگیر تخلفات نهادهای مالی در مراجع ذیصلاح باشد و در جلسات رسیدگی به تخلفات نهادهای مالی شرکت کند و نظر کارشناسی ارائه دهد. این اداره دارای حدود اختیارات دیگری نیز می‌باشد که این امکان را به آن‌ها می‌دهد تا به بهترین شکل در مقابل به وجود آمدن تخلفات مالی ایستادگی کنند و در صورت ایجاد تخلف مالی به قاطعانه‌ترین شکل با تخلف به وجود آمده مقابله کند.

یکی از مهم‌ترین وظایف بازرسی نهادهای مالی نظارت لحظه‌به‌لحظه و دائم بر صندوق‌های سرمایه‌گذاری و سبد گردان‌ها می‌باشد که از طریق نرم‌افزارهای مربوطه امکان‌پذیر است. نظارت بر عملکرد ارکان صندوق سرمایه‌گذاری و کنترل مطابقت عملکرد نهادهای مالی با موضوع فعالیت از دیگر وظایف این اداره می‌باشد.

همان‌طور که در تعریف نهادهای مالی بیان شد این نهادها نقش واسط را بین سرمایه‌گذاران و شرکت‌هایی که سهامشان را در بورس ارائه می‌کنند، دارند و سعی بر این دارند تا علاوه بر تسهیل معاملات و خریدوفروش، اعتماد و شفافیت بیشتری را ایجاد نمایند تا رغبت بیشتری برای سرمایه‌گذاری در بورس ایجاد شده و جذب سرمایه بیشتری صورت گیرد.

انواع نهادهای مالی شامل صندوق‌های سرمایه‌گذاری، مشاوره سرمایه‌گذاری، شرکت‌های سبد گردان، کارگزاران، شرکت‌های سرمایه‌گذاری، شرکت‌های تأمین سرمایه، مؤسسات رتبه‌بندی، شرکت‌های مادر و شرکت‌های پردازش اطلاعات مالی بوده که نقش مهمی را در کل بازار بورس اجرا می‌کنند. لازم به ذکر است در سازمان بورس اداره امور نهادهای مالی و همچنین اداره بازرسی نهادهای مالی فعالیت می‌کند که نشان از اهمیت بالای نهادهای مالی و تأثیرات آن بر بازار بورس دارد.