بورس کالا یکی از مکان‌هایی است که همانند دیگر بازارهای عادی در آن کالا خریدوفروش می‌شود، با این تفاوت که شامل قراردادهای گوناگون در زمینه خریدوفروش بوده و همانند بازارهای عادی فقط پیرو قراردادهای نقدی و نسیه نمی‌شود. در بازار بورس کالا قراردادها به دسته‌های مختلفی تقسیم می‌شوند که شامل قرارداد نقدی، قرارداد نسیه، قرارداد سلف و معاملات مشتقه است.

معاملات مشتقه خود به قراردادهای آتی، قرارداد اختیار معامله یا قراردادهای اختیاری و قرارداد سوآپ تقسیم‌بندی می‌شوند. همان‌گونه که میدانید تمام این قراردادها در قالب‌های استاندارد با رعایت کامل قوانین و مقررات در سازمان بورس انجام می‌پذیرد. قرارداد آتی به قراردادی گفته می‌شود که در آن فروشنده متعهد می‌شود که مقدار مشخصی از یک کالا را در آینده به خریدار بفروشد و قیمت آن در زمان قرارداد تعیین می‌شود، و در مقابل خریدار نیز متعهد می‌شود که کالای مشخص شده را خریداری نماید. پیشنهاد میکنیم جهت آشنایی بهتر با بازار بورس کالا مقاله ” بورس کالا چیست ؟ ” را مطالعه نمایید.

کاریردی ترین آموزش رایگان بورس در وب سایت همیارسرمایه (لطفا به صفحه اشاره شده مراجعه کنید)

اما قرارداد اختیار معامله به‌گونه‌ای است که در آن خریدار یا فروشنده اختیار معامله در ازای پرداخت مبلغ مشخص، این حق را پیدا می‌کنند که مقدار مشخصی کالا را در آینده باقیمتی که در زمان قرارداد تعیین می‌شود از فروشنده خریداری کند، یا به خریدار بفروشد. در حقیقت در قرارداد اختیار معامله حق خرید یا حق فروش از سمت خریدار یا فروشنده به ازای مبلغ مشخص خریداری می‌شود.

این قرارداد جز مواردی می‌باشد که می‌تواند هم ریسک پایین با سود کم به همراه داشته باشد و هم می‌تواند سود بالا با ریسک زیاد داشته باشد. در ادامه مقاله توضیحات دقیق‌تری در مورد انواع قراردادهای اختیاری در بورس کالا و انواع آن‌ها ارائه خواهد شد و در پایان در مورد حد سود و ضرر طرفین این نوع قراردادها مواردی بیان می‌شود.

سرفصل‌هایی که در این مقاله موردبررسی قرارگرفته در زیر بیان شده است:

• انواع قراردادهای اختیاری یا قرارداد اختیار معامله کدام‌اند؟
• انواع سبک‌های قرارداد اختیار معامله کدام است؟
• پارامترهای اختیار معامله چیست؟
• حد سود و ضرر برای طرفین معامله در قراردادهای اختیاری

انواع قراردادهای اختیاری یا قرارداد اختیار معامله کدام‌اند؟

قراردادهای اختیاری یا قرارداد اختیار معامله به دو دسته قرارداد اختیار خرید و قرارداد اختیار فروش تقسیم می‌شود. این قراردادها دارای قوانین خاص خود هستند که ابتدا قرارداد اختیار خرید را توضیح داده و بعدازآن به قرارداد اختیار فروش می‌پردازیم. قرارداد اختیار خرید قراردادی است که در آن خریدار حق خرید یک کالا در آینده را به ازای پرداخت مبلغی مشخص، از فروشنده آن اختیار می‌کند و فروشنده موظف است بر اساس توافق انجام‌شده در آینده به‌محض درخواست خریدار آن کالا را به خریدار بفروشد. لازم به ذکر است قیمت خرید کالا در روز توافق مشخص می‌شود و دیگر قابل‌تغییر نیست.

به‌طور مثال فرض کنید که در بازاری مانند ماشین که قیمت‌ها پیوسته در نوسان هستند فرد شماره ۱ می‌خواهد ماشین را از فرد شماره ۲ به قیمت ۳۰ میلیون تومان خریداری کند منتها پول او یک ماه دیگر حاضر می‌شود. حال این فرد با پرداخت ۵۰۰ هزار تومان به فرد شماره ۲ حق خرید ماشین را به قیمت توافق شده ۳۰ میلیون، از او می‌خرد. در نظر داشته باشید که بعد از گذشت یک ماه فرد شماره ۱ برای خرید ماشین باید مبلغ ۳۰ میلیون بپردازد و آن ۵۰۰ هزار تومان جز قیمت کالا به شمار نمی‌آید. حال اگر بعد از یک ماه قیمت ماشین به بیش از ۳۰ میلیون برسد طبیعتاً فرد شماره ۱ درخواست خرید خود را می‌دهد و فرد شماره ۲ موظف به فروش آن است ولی اگر قیمت ماشین کمتر از ۳۰ میلیون شود فرد شماره ۱ می‌تواند از حق خود استفاده نکند و تنها ضرری که می‌کند مبلغ ۵۰۰ هزارتومانی است که برای قرارداد اختیار خرید پرداخت کرده است.

در قرارداد اختیار فروش نیز موضوع به همین صورت است با این تفاوت که در قرارداد اختیار فروش، خریدار اختیار حق فروش کالا را در آینده به فروشنده اختیار خواهد داشت. توجه داشته باشید که هم در قرارداد اختیار خرید و هم در قرارداد اختیار فروش اجباری در کار نیست و خریدار اختیار با پرداخت مبلغ فقط این حق را برای خود خریداری می‌کند تا در صورت به وجود آمدن شرایط برای به دست آوردن سود از حق خود استفاده کند. در ضمن در قراردادهای اختیاری علاوه بر قیمت کالا کیفیت و سایر مشخصات کالا ذکر می‌شود تا عیناً همان کالای مورد قرارداد معامله شود و تقلبی صورت نگیرد. اگر همان مثال ماشین را در نظر بگیرید خریدار اختیار فروش به شرطی سود می‌کند که قیمت ماشین بعد از یک ماه از ۳۰ میلیون تومان کمتر شود زیرا در زمان قرارداد اختیار فروش، با پرداخت ۵۰۰ هزار تومان به خریدار ماشین(فروشنده اختیار فروش) این حق را از او خرید که بعد از یک ماه ماشین را به قیمت ۳۰ میلیون تومان به او بفروشد.

انواع سبک‌های قرارداد اختیار معامله کدام است؟

یکی از مهم‌ترین پارامترهای قراردادهای اختیاری موعد زمانی است که خریدار اختیار خرید می‌تواند از آن استفاده کند و معامله را انجام دهد. این موعد زمانی می‌تواند به گونه‌های مختلفی مقرر شود که هرکدام از این گونه‌ها یک سبک قراردادی را ایجاد می‌کند. اولین نوع آن سبک قراردادی اروپایی یا اختیار معامله اروپایی گفته می‌شود. در این سبک خریدار فقط می‌تواند در سررسید مقرر از حق خرید یا فروش خود استفاده کند. فرض کنید قرارداد اختیار خرید در تیرماه منعقدشده و سررسید آن پایان مهر در نظر گرفته شده است، بنا بر اختیار معامله اروپایی خریدار فقط در روز پایانی مهر می‌تواند از حق خرید خود استفاده کند و در بازه زمانی بینابین حق خرید ندارد.

قرارداد اختیار معامله آمریکایی این حق را به خریدار می‌دهد تا در هرزمانی قبل از سررسید حق خرید داشته باشد. این سبک قراردادی به خریدار معامله اختیار خرید این امکان را می‌دهد تا هر زمان که احساس کند با اعمال معامله سود می‌برد، از آن استفاده کند. سبک‌های دیگری نیز در این موضوع وجود دارد که شامل اختیار معامله برمودا و اختیار معامله بلامانع می‌شود. در اختیار معامله برمودا این اجازه به خریدار یا فروشنده قراردادهای اختیار معامله داده می‌شود تا در تاریخ‌های مشخص شده در قرارداد یا قبل از سررسید از حق خود استفاده کنند، که در حقیقت ترکیبی از قرارداد اروپایی و آمریکایی است. اختیار معامله بلامانع نیز نوعی از اختیار معامله است که دارای ویژگی‌های عمومی قرارداد بوده و زمانی این حق اعمال می‌شود که قیمت از یک سطح خاص عبور کند. اختیار معامله آسیایی نیز از دیگر سبک‌های قرارداد اختیار معامله است که قیمت تسویه آن به میانگین قیمت دارایی پایه در طول زمان اختیار معامله بستگی دارد و بر دو نوع اختیار معامله با نرخ میانگین و اختیار معامله باقیمت اعمال میانگین است.

پارامترهای اختیار معامله چیست؟

شاید اولین و مهم‌ترین پارامتر اختیار معامله قیمت اعمال باشد، قیمت اعمال همان قیمتی است که برای خریدوفروش کالا در آینده بر مبنای آن انجام می‌شود و ازاین‌رو مهم است که می‌تواند سود یا ضرر زیادی را به طرفین معامله برساند. دومین پارامتر مهم سبک اعمال است که توافق شود قرارداد اختیار معامله بر اساس کدام نوع از سبک‌ها می‌تواند باشد و خریدار اختیار این امکان را دارد تا در طول دوره از حق خرید یا فروش خود استفاده کند و یا فقط در زمان سررسید می‌تواند از آن بهره گیرد. نوع قرارداد اختیار معامله از پارامترهای یک قرارداد اختیاری است که در آن مشخص می‌شود که قرارداد اختیار معامله از نوع خرید بوده یا از نوع فروش است.

همچنین کمیت و اندازه آن قرارداد مهم است که اولاً بستگی به میزان سقفی دارد که در قوانین به آن اشاره شده است و ثانیاً به میزان سرمایه افراد بستگی دارد. البته برخی ممکن است سرمایه کافی برای عقد قراردادهای بیشتر داشته باشند اما از ریسک از دست دادن سرمایه در آن هراس دارند. دارایی پایه یا کالایی که معامله می‌شود نیز از دیگر پارامترهای عقد قرارداد است و باید آن کالا ازلحاظ شرایط اقتصادی به‌خوبی مورد بررسی قرار گیرد تا سرمایه‌گذار با ضرر روبه‌رو نشود. پارامتر نهایی که در قراردادهای اختیاری مورد توجه قرار دارد قیمت قرارداد اختیار معامله است. در حقیقت این قیمت قرارداد مبلغی است که خریدار اختیار معامله پرداخت می‌کند تا صاحب آن حق باشد. این مقدار میزان ریسک شما برای آن قرارداد را نشان می‌دهد و نهایت ضرری است که در یک قرارداد اختیار خرید یا فروش می‌کنید.

حد سود و ضرر برای طرفین معامله در قراردادهای اختیاری

همان‌طور که از قوانین و شرایط قراردادهای اختیاری برمی‌آید در قراردادهای اختیار معامله خرید، خریدار می‌تواند به میزان نامحدود سود کند و میزان ضرر او نهایتاً به‌اندازه قیمت پرداخت‌شده برای اختیار خرید است، در این قرارداد به همان اندازه که خریدار می‌تواند به میزان نامحدود سود به دست آورد فروشنده نیز می‌تواند به همین میزان ضرر کند و سود او نهایتاً به‌اندازه قیمت اختیار است. این موضوع دقیقاً برای قرارداد اختیار فروش موجود است و در آن فروشنده می‌تواند به‌اندازه نامحدود سود کند و خریدار نیز به همان اندازه ضرر می‌کند. اما فروشنده نهایتاً به میزان قیمت اختیار ضرر کرده و خریدار کالا نهایتاً به‌اندازه قیمت اختیار سود می‌کند. البته موضوع به همین‌جا ختم نمی‌شود و در بازار بورس بر اساس مواردی دیگر میزان سود و ضرر می‌تواند تغییر کند.

در بورس معمولاً خریداران اختیار خرید قبل از موعد سررسید قرارداد اختیار خرید خود را به فرد دیگر می‌فروشند و از تفاوت خریدوفروش قرارداد اختیار خرید سود می‌کنند. فرض کنید فردی یک‌صد قرارداد خرید کالایی را که هرکدام دارای قیمت اختیار ۱۰ هزار تومان بوده، خریده است. پس از چند روز قیمت کالا افزایش پیدا می‌کند و قیمت قرارداد اختیار خرید آن به ۱۱ هزار تومان افزایش پیدا می‌کند، حالا این فرد می‌تواند با فروش ۱۰۰ قرارداد خود به میزان ۱۰۰ هزار تومان سود کند. یکی از باورهای غلط افراد این است که تصور می‌کنند برای کسب سود حتماً باید در زمان سررسید، قیمت به نقطه اوج خود برسد تا سود خوبی به دست آورند، درصورتی‌که برای کسب سود در قراردادهای اختیاری شما به این نیاز دارید که قرارداد خود را قبل از موعد سررسید به مقداری بیش از آنچه خریده‌اید، بفروشید.

با توجه به مواردی که به آن اشاره شد می‌توان نتیجه گرفت که قراردادهای اختیاری در بورس کالا می‌تواند یکی از گزینه‌های سرمایه‌گذاری باشد که دید میان‌مدت دارد اما در صورت مساعد بودن شرایط نیز در کوتاه‌مدت نیز می‌تواند سود خوبی به همراه داشته باشد. علاوه بر این قرارداد اختیار معامله دارای ریسک کاملاً مشخص هستند، یعنی از قبل میدانید که نهایتاً چه مقدار ضرر می‌کنید، ولی میزان سود آن می‌تواند نامحدود باشد. این موضوع یکی از امتیازات این نوع سرمایه‌گذاری است زیرا در مدل‌های دیگر بورس ضرر به‌صورت کاملاً شناور است. می‌توان این‌گونه بیان کرد که قراردادهای اختیار معامله دارای مدیریت ریسک بسیار قوی هستند و درعین‌حال می‌توانند سود خوبی را برای سرمایه‌گذاران خود به همراه داشته باشند.