حتی اگر اطلاعات زیادی در مورد بورس نداشته باشید حتماً واژه شاخص بورس در رسانه‌های مختلف به گوشتان خورده است. دراخبار اقتصادی بارها شنیده‌اید که برای مثال، شاخص بورس تهران امروز رشد (افزایش) یا افت (کاهش) داشته است. سؤال پیش می‌آید که این شاخص بورس چیست؟ چگونه اندازه گیری می‌شود و برای فعالین بورس چه اهمیتی دارد و نشانگر چیست؟ در این مقاله انواع شاخص‌های بورس و شاخص‌های اصلی بورس را به شما معرفی خواهیم کرد. آنچه خواهید خواند در سرتیترهای زیر به شما ارائه می‌شود:

• تعریف شاخص
• شاخص بورس
• شاخص کل بورس
• مفهوم واحد در شاخص
• شاخص قیمت
• شاخص هم وزن بورس
• شاخص ۵۰ شرکت فعال تر
• شاخص صنعت
• شاخص سهام آزاد شناور
• انواع شاخص‌ها در یک نگاه
• کاربرد شاخص

بهترین آموزش رایگان بورس را در همیار سرمایه ببینید (به صفحه اشاره شده مراجعه کنید)

تعریف شاخص

شاخص یک معیار آماری است. روش اندازه گیری هر شاخص متعلق به همان شاخص است و نمی‌توان رقم فعلی یک شاخص را با شاخص دیگر مقایسه کرد. واژه شاخص (Index) همیشه بیانگر عددی است که با استفاده از آن می‌توان میزان تغییرات در یک یا چند متغیر، طی یک مدت زمان مشخص را مشاهده کرد. در واقع شما با بررسی یک شاخص، میزان تغییرات متغیر مد نظرتان را اندازه گیری می‌کنید. شاخص بازار اول و دوم چیست؟

شاخص بورس

شاخص بورس تغییرات کلی بورس را نشان می‌دهد که با رشد و یا افت مواجه شده است. در نظر داشته باشید که در بورس تنها یک نوع شاخص وجود ندارد بلکه چند شاخص وجود دارد که شرایط بورس را از جنبه‌های متفاوت بررسی می‌کند. محاسبه انواع شاخص‌های بورس بر اساس فرمول‌های قراردادی انجام می‌گیرد و هر شاخصی بنا بر داده‌ها و فرمول مورد استفاده می‌تواند گویای تغییرات خاصی باشد؛ لذا به غیر از شاخص کل قیمت که نشان‌دهنده تغییرات قیمت کلیه شرکت‌ها می‌باشد بقیه شاخص‌ها بنا بر نوع محاسبه و شرکت‌هایی که در آن مورد محاسبه قرار می‌گیرند باید تفسیر شوند.

با تحلیل این شاخص‌ها می‌توان از وضعیت گذشته و حال بورس مطلع شد و در تصمیم گیری‌های افراد فعال در بورس تأثیر بسزایی خواهد داشت. در بین این شاخص‌ها چند شاخص از اهمیت ویژه‌ای برای فعالین بورس برخوردارند. از آنجایی که شرکت‌های بزرگ و سرمایه دار تأثیر زیادی بر شاخص می‌گذارند ممکن است رشد و کاهش شاخص بورس ناشی از فعالیت آن‌ها باشد و لزوماً دیگر شرکت‌ها با چنین وضعیتی درگیر نباشند.

در نظر داشته باشید که شاخص، بخصوص شاخص کلی به عنوان شاخص اصلی بورس، وضعیت کلی بورس را نشان می‌دهد و مثبت یا منفی بودن آن به معنای مثبت یا منفی بودن کل بورس نیست.

شاخص کل بورس

شاخص کل از شاخص‌های اصلی بورس است. این شاخص در بین انواع شاخص های بورس در بین فعالین بورس از پرکاربردترین و حیاتی‌ترین شاخص‌هاست. شاخص کل نشان دهنده سطح عمومی قیمت و سود سهام شرکت های پذیرفته شده در بورس است. تغییرات شاخص کل، میانگین بازدهی سرمایه گذاران در بورس را نشان می‌دهد. برای مثال، شما از سهام شرکت‌های فعال در بورس یک سهم خریداری کرده‌اید، شاخص کل، هم تغییرات قیمت سهام شما و هم سودهایی که سالیانه شرکت‌ها به شما پرداخت می‌کنند را نشان می‌دهد.

شاخص‌ها سطح قیمت را در مقایسه با تاریخ مشخصی که به تاریخ مبدأ شهرت دارد می‌سنجند. بر اساس فرمول تغییر قیمت شرکت‌های بزرگتر با سرمایه بیشتر تأثیر بیشتری بر نوسانات شاخص بورس و روند عمومی قیمت‌ها می‌گذارد. برای بررسی شاخص کل باید این نکته را در نظر داشته باشید که آنچه اهمیت دارد میزان تغییرات این شاخص است نه عدد آن. بازدهی سرمایه گذارانی که در بورس سرمایه گذاری کرده‌اند به دو روش اندازه گیری می‌شود.

اولی، بازدهی حاصل از دریافت سود نقدی در پایان هر سال است و دومی تغییر قیمت سهم در طول دوره سرمایه گذاری سهامدار.
شاخص کل نشان‌دهنده رفتار عمومی تمام فعال‌های بازار است. اگر سرمایه‌گذاران به بازار سهام اقبال نشان بدهند، سمت خریدار کمی سنگین‌تر از سمت فروشنده می‌شود. این عدم تعادل شاخص را به سمت بالا هدایت می‌کند؛ اما خروج سرمایه‌ها از بازار می‌تواند شاخص را به سمت پایین بکشد. حالا فرض کنید که قیمت هیچ سهمی تغییر نکند آیا باز هم ممکن است شاخص بورس تغییر کند؟ بله! با تغییر در مقدار سود شرکت‌ها تغییر در شاخص اتفاق می افتد. البته در واقعیت هرگز این اتفاق رخ نمی‌دهد، چرا که تغییر در سود هر سهم قطعاً بر روی قیمت سهام تأثیر خواهد گذاشت.
در این زمینه ، سرمایه گذاران باید به دو نکته توجه نمایند:

1. افزایش شاخص کل، به معنی سودآوری کلیه سهام موجود در بورس نیست، برعکس این مسئله کاهش شاخص کل هم به معنی ضرر در کل سهام موجود در بورس نیست.
2. یکی از مهم‌ترین مسائل در سرمایه‌گذاری در بورس تشکیل سبد سهام است. سرمایه گذاران باید از هر صنعتی یک نوع از سهام آن صنعت را در سبد خود داشته باشند. سبد سهام یا پُرتفُوی ترکیبی مناسب از سهام یا سایر دارایی‌ها است که یک سرمایه‌گذار آنها را خریداری کرده است. هدف از تشکیل سبد سهام، تقسیم کردن ریسک سرمایه‌گذاری بین چند سهم است؛ بدین ترتیب، سود یک سهم می‌تواند ضرر سهام دیگر را جبران کند. یک ضرب‌المثل معروف می‌گوید: «همه تخم‌مرغ‌ها را در یک سبد نگذارید.»، چرا که ریسک شکستن سبد، باعث نابودی همه تخم‌مرغ‌ها خواهد شد.

مفهوم واحد در شاخص

شاخص بر اساس یک واحد تعریف می‌شود. بدین‌صورت که اگر شاخص کل بورس در ابتدای سال برای مثال ۱۰ هزار واحد باشد و در پایان سال به ۱۵ هزار واحد افزایش یابد یعنی ۵ هزار واحد افزایش داشته که این به معنای بازده پنجاه درصدی در شاخص کل بورس است.

شاخص قیمت

این شاخص نیز یکی از اصلی‌ترین شاخص‌های بورس است. این شاخص معرف روند عمومی قیمت سهام همه شرکت‌های فعال در بورس است؛ یعنی اگر شاخص قیمت بورس در یک سال ۱۵ درصد رشد داشته باشد به این معنی است که سطح عمومی قیمت‌ها در بورس در یک سال گذشته به‌طور متوسط ۱۵ درصد رشد داشته است. تفاوت این شاخص با شاخص کل این است که در شاخص قیمت، فقط قیمت سهام شرکت‌های بورسی در فرمول شاخص مورد محاسبه قرار می‌گیرد ولی در شاخص کل علاوه بر قیمت، سود پرداختی سالیانه شرکت‌ها هم در محاسبه شاخص دخیل است.

در این شاخص نیز مثل شاخص کل، وزن شرکت‌ها در تأثیر آن‌ها بر شاخص اهمیت دارد؛ یعنی هرچه شرکت بزرگ‌تر باشد (سرمایه آن بیشتر باشد) تأثیر آن بر شاخص قیمت بیشتر است. گر شاخص قیمت‌ها ۱ درصد رشد کند، یعنی میانگین قیمت‌های هر برگه سهم به‌طور میانگین ۱ درصد رشد داشته است.

در بین انواع شاخص های بورس، برای کسانی که می‌خواهند از خریدوفروش سهم در کوتاه‌مدت سود بگیرند، شاخص قیمت‌ها از شاخص کل مهم‌تر است.

شاخص هم‌وزن بورس

در این شاخص تمام شرکت‌های موجود در بورس به یک‌ میزان در شاخص تأثیر می‌گذارند بدون آنکه کوچکی یا بزرگی آنان مطرح باشد. در این شاخص، دیگر شرکت‌های بزرگ نمی‌توانند شاخص را به‌واسطه سرمایه زیادشان تحت تأثیر قرار دهند. به نظر می‌رسد که این شاخص باکیفیت بهتری نشان‌دهنده کلیت وضعیت بورس تهران است.

به خاطر وزن مساوی تمام نمادها، دست‌کاری این شاخص کار دشواری است و نمی‌شود با حمایت از چند سهم آن را تغییر داد. به همین دلیل عده‌ای از تحلیلگرها برای بررسی حال عمومی بازار، شاخص هم‌وزن را ملاکی مناسب‌تر می‌دانند.

شاخص ۵۰ شرکت فعال‌تر

شاخص ۵۰ شرکت فعال‌تر، شاخصی است که از ۵۰ شرکت با بیشترین حجم معاملات ساخته می‌شود. این ۵۰ شرکت، شرکت‌هایی با بیشترین ضریب نقد شوندگی هستند چراکه بیش از دیگر سهم‌ها خریدوفروش می‌شوند. معمولاً هر سه ماه یک‌بار، ۵۰ شرکت برتر در بورس اوراق بهادار معرفی می‌شوند که سهام این شرکت‌ها نسبت به سایر شرکت‌های موجود در بورس اوراق بهادار، قابلیت نقد شوندگی بیشتری را دارد. شاخص ۵۰ شرکت برتر میانگین قیمت سهام این ۵۰ شرکت برتر را نشان می‌دهد.

این شرکت‌ها در طول روز، به تعداد قابل توجهی خریدوفروش می‌شوند و سهامداران به‌راحتی می‌توانند سهام این شرکت‌های بورسی را خریدوفروش کنند. در این شاخص شرکت‌هایی با نقد شوندگی پایین‌تر حضور ندارند. ممکن است شاخص کل پایین بیاید، اما اوضاع بازار خوب باشد. شاخص ۵۰ شرکت فعال‌تر می‌تواند چگونگی شرایط سهم‌هایی که خریدوفروش می‌شوند را نشان می‌دهند.

شاخص صنعت

یکی از انواع شاخص‌های بورس، شاخص صنعت است. این شاخص فقط به شرکت‌های صنعتی توجه دارد. صنایعی مثل فلزات اساسی، پتروشیمی و خودروسازی‌ها. در این شاخص بانک‌ها، بیمه‌ها و شرکت‌های خدماتی نقش ندارند. این شاخص بیشتر از فعالان بازار سرمایه برای سیاست‌گذارها اهمیت دارد. مقاله در مورد “بازار اول بورس بهتر است یا بازار دوم” را بخوانید.

شاخص سهام آزاد شناور

به‌صورت کلی سهام شرکت‌های بورسی را سهامداران حقیقی و حقوقی خریداری می‌کنند و معمولاً سهامداران حقوقی مالکان پرنفوذی در شرکت‌های بورسی به شمار می‌آیند و در صورت خریداری سهام شرکت‌های بورسی، درصد بالایی از سهام شرکت را تصاحب می‌کنند. با توجه به این موضوع، به میزان سهامی که معمولاً در شرکت‌های بورسی در اختیار سهامداران حقیقی قرار دارد و مرتباً در بازار خریدوفروش می‌شود، سهام شناور آزاد گفته می‌شود.

هرچقدر میزان درصد سهام شناور آزاد یک شرکت بیشتر باشد، برای سرمایه‌گذاران حقیقی، این شرکت بورسی جذابیت بیشتری دارد. با توجه به این موضوع، شاخص آزاد شناور تغییرات قیمت آن بخش از سهام را می‌سنجد که توسط سهامداران حقیقی خریدوفروش می‌کند؛ این شاخص می‌تواند تصویر مناسبی از شرکت‌های بورسی در اختیار سهامداران قرار دهد. شاخص دوم بورس چیست؟

انواع شاخص‌ها در یک نگاه

• شاخص قیمت کل بازار: در محاسبه آن قیمت سهام تمام شرکت‌های معامله‌شده تأثیر داده می‌شود.
• شاخص قیمت تالار اصلی: در محاسبه آن فقط قیمت سهام شرکت‌های معامله‌شده در تابلو اصلی تأثیر داده می‌شود.
• شاخص قیمت تالار فرعی: در محاسبه آن فقط قیمت سهام شرکت‌های معامله‌شده در تابلوی فرعی تأثیر داده می‌شود.
• شاخص صنعت: این شاخص عملکرد شرکت‌های صنعتی بورس را نشان می‌دهد.
• شاخص واسطه‌گری‌های مالی: این شاخص عملکرد شرکت‌های واسطه‌گری مالی شامل هلدینگ‌ها، سرمایه‌گذاری‌ها و لیزینگ‌ها را نشان می‌دهد.
• شاخص ۳۰ شرکت بزرگ‌تر: این شاخص فقط نشان‌دهنده ۳۰ شرکت بزرگ‌تر است؛ یعنی شرکت‌هایی که بیشترین ارزش بازار (تعداد سهم ضرب‌در قیمت سهم) رادارند.
• شاخص بازار اول و شاخص بازار دوم: شاخص بازار اول و دوم نیز همان‌طور که از نامش برمی‌آید، نمایش‌دهنده وضعیت بازارهای اول و دوم بورس می‌باشد و از منظر روش محاسبه، همانند شاخص کل بورس، شرکت‌های با سرمایه بالا بیشترین تأثیر را بر این بازار را دارند.
• شاخص قیمت و بازده نقدی: این شاخص را در سال‌های اخیر روزنامه همشهری با نام شاخص بازده بازار سهام به سهامداران شناسانده است. شاخص قیمت و بازده نقدی را می‌توان یکی از دقیق‌ترین شاخص‌های محاسبه در بورس تهران به‌حساب آورد زیرا هر دو مؤلفه تقسیم سود در شرکت‌ها و بازده سهام براثر افزایش قیمت سهام شرکت‌ها در آن مدنظر قرارگرفته است.
• شاخص کل قیمت سهام: این شاخص بیانگر روند عمومی قیمت سهام همه شرکت‌های پذیرفته در بورس اوراق بهادار است. طبق فرمول طراحی‌شده تغییر قیمت شرکت‌های بزرگ‌تر که درعین‌حال سرمایه بیشتری نیز دارند بر نوسان شاخص تأثیر بیشتری می‌گذارد.

کاربرد شاخص

• اعداد شاخص از بیانگر اطلاعات عمومی و کلی در مورد ساختار بازار است. معمولاً از کاهش شاخص با عنوان رکود بازار و از افزایش آن با عنوان رونق اقتصادی یاد می‌شود.
• شاخص ابزاری است برای مقایسه تغییرات بین دو پدیده در دو زمان متفاوت
• با بررسی شاخص تغییرات احتمالی قیمت‌ها در آینده را می‌توان پیش‌بینی کرد.
• شاخص ابزاری برای مقایسه تغییرات گروهی چند پدیده با یکدیگر است. حتی با استفاده از شاخص می‌توان صنعت‌های مختلف را با یکدیگر مقایسه کرد.
  افرادی که در بورس سرمایه‌گذاری می‌کنند باید به کاربرد هر شاخص توجه کنند و با استفاده از آن به تحلیل وضعیت بورس بپردازند و با توجه به اینکه سهام چه شرکت‌هایی در شاخص موردنظر تأثیرگذار بوده‌اند تفسیر لازم را از شاخص موردنظر داشته باشند. برای آگاهی از نحوه جبران ضرر در بورس، مطلب مرتبط را مطالعه نمایید.