بر اساس تعریف رایج بین المللی، سهام خزانه بخشی از سهام شرکت است که در حساب خزانه نگهداری می شود که از محل بازخرید سهام یا عدم فروش سهام جدید الانتشار به عموم حاصل می‌شود.

سهام خزانه چیست

سهام خزانه چیست ؟ حسابداری سهام خزانه چیست؟  اگر بخواهیم سهام خزانه را بطور خلاصه تعریف کنیم، می توان گفت سهام عادی یا ممتاز یک شرکت سهامی است که توسط همان شرکت مجددا خریداری شده، اما در ایران خرید سهام شرکت توسط همان شرکت ممنوع است.

در کل دنیا تصویب خرید سهام خزانه مرسوم و یک اتفاق مثبت برای بازار سرمایه است.

از دیدگاه حسابداری سهام خزانه یک دارایی محسوب نمی شود بلکه از اقلام کاهنده حقوق صاحبان سهام است.

به همین دلیل، سود و زیان حاصل از بازخرید در صورت سود و زیان گزارش نمیشود و اثر مالیات نیز ندارد همچنین دارای حق رای نبوده و سود سهام دریافت نمی کند.

شرکت های پذیرفته شده در بورس و بازارهای خارج از بورس براساس میزان سهام شناور خود در هر یک از بازارها و براساس مقرراتی که به پیشنهاد سازمان بورس و اوراق بهادار به تصویب رسیده، می توانند تا ۱۰ درصد سهام خود را خریداری کرده و تحت عنوان سهام خزانه، در شرکت نگهداری نمایند.

در اواخر دهه ۱۹۹۰ میلادی بسیاری از کشورها به تغییر مقررات خود در رابطه با سهام خزانه دست زده اند. اشتراکات در مقررات کشورها بسیار زیاد شده و حتی مقررات بسیاری از کشورها در حوزه سهام خزانه به هم نزدیک شده است. در قانون انگلستان، آمریکا و ژاپن، خرید سهام خزانه به نوعی مجاز شمرده شده است. جبران ضرر در بورس را بخوانید.

سهام خزانه در ایران

تعریف سهام خزانه چیست ؟ در اوایل تشکیل بورس اوراق بهادار در سال ۱۳۴۶، مدیران شرکت ملی نفت ایران به عنوان نخستین شرکت سهامی حق استفاده از سهام خزانه را داشتند و حق این را داشتند که سهام شرکت خود را بازخرید کنند. اما بر اساس متمم قانون تجارت در فروردین ماه ۱۳۴۸ حق بازخرید سهام خزانه از شرکت ها گرفته شد. در حالی که این سهام خزانه، برای سهامداران سودمند بود و به همین دلیل در بسیاری از کشورها، خرید آن مجاز است. ولی چون احتمال سوءاستفاده از آن نیز وجود دارد در مواردی این خرید ممنوع اعلام می شود.

آیا سهام خزانه در ایران قانونی است؟

در ابتدا براساس «ماده ۱۹۸ قانون تجارت» استفاده از سهام خزانه برای شرکت‌ها ممنوع بود و هیچ شرکتی مجاز به خرید سهام خود نبود چرا که شرکت‌ها از اطلاعات داخلی خودشان آگاهی داشته و می‌توانستند با استفاده از این مزیت، سهام خود را در پایین‌ترین قیمت خریده و در اوج بفروشند و برای دیگران خسارت سازی کنند؛ اما با تصویب «بند ب ماده الحاقی ۲۶ لایحه رفع موانع تولید رقابت پذیر و ارتقا نظام مالی»، این کار برای شرکت‌های پذیرفته شده در بازارهای بورس و خارج از بورس مجاز شمرده شد.

حالا این ابزار به شرکت‌ها کمک می‌کند تا در زمان افت قیمت، از نقد شوندگی سهام خود حمایت کرده و جلوی افت بی‌رویه قیمت را بگیرند.علاوه بر آن به کمک این طرح، شرکت‌ها این فرصت را پیدا خواهند کرد تا در زمان‌های بحرانی، از تصاحب شدن سهام خود به وسیله دیگران جلوگیری نمایند.

سهام خزانه بعد از خریداری برای مدت مشخصی توسط شرکت نگهداری می‌شوند، در نتیجه با سهام مورد استفاده در بازارگردانی نماد متفاوت هستند و شرکت نمیتواند هر زمان که خواست، این سهام را بفروشد. ساعت کار بازار بورس را میدانید؟

اثرات سهام خزانه در بازار:

۱ (علامت دهی به سرمایه گذاران: مدیر می تواند از باز خرید سهام جهت افشای شرایط بهتر و چشم انداز مثبت از سودآوری آتی شرکت استفاده نماید و به سرمایه گذاران علامت مثبت دهد.

۲ ( نزدیکی قیمت سهم به ارزش ذاتی:گاهی در شرایطی که مدیر وضعیت شرکت را بهتر از بازار می بیند و می خواهد قیمت سهم را با ارزش ذاتی نزدیکتر کند از بازخرید سهام استفاده می کند.

اهداف خرید سهام خزانه:

به برخی از اهداف کلی خرید سهام خزانه اشاره می کنیم:

۱- شرکت به این جمع بندی برسد که سهام مورد نظر زیر ارزش واقعی خود در بازار دادوستد می شود.

۲- مدیران شرکت با توجه به نقدینگی مازاد، برنامه یا انتخاب سرمایه گذاری مناسبی غیر از سهام خود شرکت نداشته باشند.

۳- برای جلوگیری از تصاحب و تملک خصمانه از سوی دیگران.

۴-دادن فرصت به سهامداران شرکت برای فروش سهام خود در شرایطی که نقدشوندگی سهام به شدت کاهش یافته باشد.

۵- برای اعطای سهام شرکت به کارکنان

با شاخص بازار دوم بورس آشنایی دارید ؟

چرا یک شرکت باید سهام انتشار‌یافته خود را بخرد؟ 

برای این کار دلایل مختلفی وجود دارد.

• گاهی اوقات شرایطی در بازار به وجود می‌آید که سهام یک شرکت با مبلغی کمتر از ارزش واقعی آن خرید و فروش می‌شود. در چنین شرایطی شرکت‌ها می‌توانند از قانون سهام خزانه استفاده کنند؛ یعنی بخشی از سهام (حداکثر ۱۰ درصد) را بخرند و پس از بهبود وضعیت بازار، دوباره به فروش برسانند.
• شرایطی که میزان نقدشوندگی سهام یک شرکت در بازار کاهش یافته باشد. در حقیقت، یکی از مهمترین مزایای بازار بورس قابلیت نقدشوندگی بالای آن است؛ بنابراین وقتی قابلیت نقدشوندگی یک سهم کاهش می‌یابد، معامله‌گران به آن سهم و شرکت بی‌اعتماد می‌شوند. در این شرایط، متقاضی خرید وجود ندارد و فروشندگان نمی‌توانند سهام خود را نقد یا تبدیل کنند. برای رفع این مشکل، شرکت اقدام به خرید سهام خزانه می‌کند تا اعتماد سرمایه‌گذاران را از دست ندهد.
• حالت سوم زمانی رخ می‌دهد که درصد زیادی از سهام شرکت در اختیار تعداد محدودی از افراد باشد. در این شرایط آن افراد محدود امکان دخالت در روند قیمت‌ها و سفته‌بازی را خواهند داشت. شرکت برای جلوگیری از این اتفاق، می‌تواند سهام خزانه بخرد و از آن برای کنترل قیمت‌ها استفاده کند.

نکات با اهمیت در مورد سهام خزانه

۱- شرکت های پذیرفته شده در بورس یا خارج از بورس مجازند حداکثر تا سقف ۱۰ درصد از سهام ثبت شده خود را خریداری و تحت عنوان سهام خزانه در شرکت نگهداری نمایند.

۲- خرید سهام خزانه نباید سبب شود که سهام شناور آزاد شرکت ( پس از اعمال سهام خزانه) بیش از ۵۰ درصد کاهش یابد.

۳- خرید سهام خزانه توسط شرکت های ثبت شده در سازمان که معاملات آنها در بازار پایه فرابورس صورت می گیرد مجاز نمی باشد

۴- کل مبلغ برنامه سهام خزانه در زمان تصویب هیئت مدیره شرکت نمی تواند بیشتر از ۴۰ درصد ارزش ویژه شرکت را کاهش دهد.

۵- سهام خزانه به عنوان سهام شناور آزاد تلقی نمی گردد.

۶- خرید و فروش سهام خزانه مطابق مقررات معاملاتی سهام عادی در بازارهای بورس یا بازارهای خارج از بورس صورت می پذیرد. برنامه خرید و فروش سهام خزانه باید به تصویب هیئت مدیره شرکت برسد و مراتب یک روز قبل از طرح موضوع در هیئت مدیره اطلاع رسانی گردد و همچنین برنامه مصوب باید بلافاصله بعد از جلسه هیئت مدیره جهت اخذ مجوز به سازمان بورس ارسال شود.

۷- شرکت نسبت به سهام خزانه خود فاقد حق رای در مجامع بوده و حق تقدم در خرید سهام جدید را ندارد.

۸- شرکت در زمان انحلال از بابت سهام خزانه مستحق دریافت هیچگونه دارایی نمی باشد.

۹- به سهام خزانه در هنگام تقسیم سود نقدی، سودی تعلق نمیگیرد.

۱۰- سهام خزانه در محاسبه حدنصاب های مربوط به رسمیت یافتن و رای گیری مجامع عمومی محاسبه نمی گردد.

۱۱- در فرآیند افزایش سرمایه قبل از شروع پذیره نویسی شرکت باید فاقد هرگونه سهام خزانه باشد.

۱۲- برنامه خرید و فروش سهام خزانه منوط به اخذ مجوز کتبی از سازمان بورس می باشد