بازار بورس و شرایط این بازار یکی از پیچیده‌ترین بازارها است که سرمایه‌گذاری و فعالیت در آن به‌ظاهر ساده به نظر می‌آید، اما وقتی وارد آن می‌شوید با موارد گوناگون و شرایط مختلفی برخورد می‌کنید که ممکن است کمی سردرگمی ایجاد کند. یکی از پارامترهایی که در ابتدا برای فرد سرمایه‌گذار یا تحلیلگر بازار به نظر ساده میاید و با خود می‌پندارد که می‌تواند به‌سادگی تخمین صحیحی از آن داشته باشد، ریسک معاملات است. ریسک در بازار بورس ظاهراً یک کلمه است اما باید عوامل گوناگون زیادی بررسی شود تا ریسک سرمایه‌گذاری روی سهامی خاص به‌درستی محاسبه شود. عوامل مختلف درونی و بیرونی زیادی بر روی ریسک تأثیرگذار هستند و می‌توانند در نتیجه معاملات مؤثر باشند. در بازارهای مختلف بورس میزان پیش‌بینی ریسک معامله متفاوت است. به‌طور مثال در بازار بورس ارز اکثر معاملات دارای ریسک بالا هستند زیرا پیچیدگی این بازار بسیار زیاد بوده و عملاً پیش‌بینی مسیر حرکت قیمت یک ارز بسیار سخت است، از این رو ریسک معاملات به نسبت بازارهای بورس دیگر بالاتر است. برای انجام یک معامله صحیح و کسب سود باید ریسک‌های مختلف را شناخت و آن‌ها را بررسی کرد تا ریسکی که در معامله صورت می‌گیرد به سود تبدیل شود. ریسک در معامله که منجر به سود یا ضرر شود مستقیماً با ریسک مساعد و نامساعد ارتباط دارد که در مقاله توضیحات بیشتری داده می‌شود. در ادامه مقاله توضیحاتی را در مورد انواع ریسک‌ها می‌دهیم و سعی می‌شود در مورد پارامترهایی که منجر به اندازه‌گیری ریسک می‌شود نیز مطالبی بیان شود.

سرفصل‌هایی که در این مقاله موردبررسی قرارگرفته در زیر بیان شده است:

•  ریسک در بازار بورس چیست و می‌تواند به چند دسته تقسیم شود؟
•  با بررسی چه پارامترهایی که می‌توان میزان ریسک را اندازه‌گیری کرد؟
• ریسک سیستماتیک و غیر سیستماتیک چیست؟
•  مفهوم ریسک مساعد و نامساعد در بورس چیست؟

ریسک در بازار بورس چیست و می‌تواند به چند دسته تقسیم شود؟

همان‌طور که میدانید ریسک در لغت به معنای خطر کردن است و این خطرپذیری در بورس به این خاطر انجام می‌شود تا فرد درآمد بیشتری کسب کند و بتواند به بهترین شکل از سرمایه خود استفاده کند. ریسک در بازار بورس همیشه وجود دارد و میزان آن در هر معامله به موارد مختلفی بستگی دارد. شاید اولین پارامتر که در میزان ریسک یک معامله تأثیرگذار است میزان خطرپذیری فرد معامله‌گر باشد. اگر این شخص فردی ریسک‌پذیر باشد، در صورت موفقیت در معامله می‌تواند سود خوبی را به دست آورد. زیرا معمولاً ریسک بالاتر می‌تواند سود بیشتری را حاصل کند. ریسک‌ها دارای دسته‌بندی‌های گوناگون هستند. یکسری از ریسک‌ها می‌تواند درونی باشد و آن را مدیریت کرد اما برخی از ریسک‌ها مانند ریسک قوانین و ریسک بازار ریسک‌های بیرونی هستند و از سمت معامله‌گر قابل کنترل نیست. ریسک قوانین شامل تفاسیر مختلف از یک قانون می‌شود، همچنین نبود ساختار مناسب قانون‌گذاری و نظارت نیز جز آن به‌حساب می‌آید. نوسانات مربوط به بازار که شامل ریسک اندازه بازار و ریسک سهم از بازار است را ریسک بازار گویند.
ریسک انسانی یکی از ریسک‌های موجود در بازار بورس است که مستقیماً با اشتباهات انسانی مرتبط است. فرض کنید در بازار بورس ارز برای تعیین لات معاملات اشتباهاً بجای ۰٫۰۱ ، ۰٫۱ را وارد کنید آنگاه میزان سود یا ضرر شما دران معامله به ازای هر واحد ۱۰ برابر می‌شود. ریسک تورم نیز از دیگر ریسک‌های موجود در بازار بورس است. باید در نظر داشته باشید که اگر در سهامی معامله می‌کنید و از آن سود به دست میاورید، میزان سود آن حداقل کمی بیشتر از نرخ تورم باشد. اگر این چنین نباشد و میزان سود کمتر از نرخ تورم باشد شما در حقیقت ضرر کرده‌اید و از ارزش سرمایه‌تان کاسته شده است. در نظر داشته باشید که ریسک احساسی و ریسک نرخ بهره نیز از دیگر ریسک‌های بازار بورس است.

با بررسی چه پارامترهایی که می‌توان میزان ریسک را اندازه‌گیری کرد ؟

همیشه باید به یاد داشته باشید که نمی‌توان به‌طور دقیق ریسک را اندازه‌گیری کرد، وقتی گفته می¬شود ریسک معامله بالا است یا میزان ریسک معامله پایین است، منظور از بیان این گفته مجموع و برآیند تمام ریسک‌ها است. در بعضی موارد افراد اکثر ریسک‌ها را بررسی کرده و بعد بیان می‌کنند که ریسک معامله زیاد یا کم است و در برخی از موارد افراد یا معامله‌گران تمام ریسک‌ها را بررسی نمی‌کنند و چند ریسک اصلی را مورد بررسی قرار می‌دهند و آنگاه با عنوان ریسک بالا یا ریسک پایین وارد معامله می‌شوند. پارامترهایی مانند زمان معامله و سهام شرکت با توجه به شرایط اقتصادی خود شرکت و جامعه جز عوامل اندازه‌گیری ریسک هستند. شرایط اقتصادی و سیاسی جامعه نیز در زمان معامله که می‌تواند مرتبط با سهام مورد نظر باشد نیز جز پارامترهایی محسوب می‌شود که در اندازه‌گیری ریسک مؤثر است.
دید بلندمدت و یا کوتاه‌مدت سرمایه‌گذاری در میزان ریسک معامله تأثیرگذار است زیرا عواملی مانند ریسک نرخ بهره و ریسک تورم وارد موضوع می‌شوند و باید آن‌ها را نیز در نظر گرفت. همیشه برای اینکه بتوانید به‌صورت دقیق‌تری میزان ریسک را اندازه‌گیری کنید، ریسک احساسی را مدنظر قرار دهید. در شرایط حساس انسان به‌عنوان یک معامله‌گر یا یک سرمایه‌گذار ممکن است تحت تأثیر قرار گیرد و حرکات غیرقابل پیش‌بینی انجام دهد. مخصوصاً در معاملاتی که ممکن است سود یا ضرر زیادی به همراه داشته باشد و ازنظر معاملاتی در جایگاه حساسی قرار دارد این ریسک را بیشتر مورد توجه قرار دهید و به‌عنوان یکی از پارامترهای اصلی در اندازه‌گیری ریسک استفاده کنید. درنهایت می‌توان این‌گونه بیان کرد که برآیند تمام این موضوعات می‌تواند در یک جمله خلاصه شود که آیا میزان ریسک این معامله بالا است یا خیر.

ریسک سیستماتیک و غیر سیستماتیک چیست؟

وقتی یک سرمایه‌گذار می‌خواهد برای خرید سهم یک شرکت اقدام کند یا در هر بورسی شروع به سرمایه‌گذاری نماید با ریسک‌های متفاوتی روبه‌رو می‌شود. این ریسک‌ها در دسته‌بندی کلی به دو دسته ریسک‌های سیستماتیک یا غیرقابل اجتناب و ریسک‌های غیر سیستماتیک یا قابل اجتناب تقسیم می‌شوند. ریسک‌هایی که بتوان از طرق و روش‌های مختلف از آن اجتناب کرد را ریسک‌های غیر سیستماتیک میگویند. در حقیقت ریسک‌های قابل اجتناب اغلب ریسک‌های درونی هستند و به مسائل شرکت مرتبط می‌باشند. مواردی مانند ضعف مدیریت شرکت، عدم درست عمل کردن سهامداران و رقابت ضعیف با رقبا جز این ریسک‌ها قرار می‌گیرند. مواردی مانند قدیمی شدن محصولات شرکت و کاهش مشتریان نیز جز ریسک‌های غیر سیستماتیک بوده و از آنجا این ریسک‌ها اغلب منشأ درونی دارند، می‌توان توسط به‌کارگیری برخی از روش‌ها این ریسک‌ها را تا حد معقولی کاهش داد. معمولاً به این ریسک، ریسک حذف شدنی هم میگویند و یکی از راهکارهای حذف یا کاهش چنین ریسک‌هایی تشکیل سبد سرمایه‌گذاری و متنوع سازی سبد سهام است.
در مقابل ریسک دیگری با نام ریسک سیستماتیک یا ریسک غیرقابل اجتناب وجود دارد، این نوع ریسک مربوط به کل بازار است و به آن ریسک غیرقابل حذف نیز میگویند. این ریسک بر روی کل بازار تأثیرگذار است و مختص سهام یک یا چند شرکت نیست. مواردی مانند شرایط سیاسی، سیاست‌های کلان اقتصادی و نرخ تورم جز ریسک‌های غیرقابل اجتناب هستند. باید در نظر داشت که تغییر سیاست‌های کلان اقتصادی یا کاهش و افزایش نرخ ارز و تورم به‌صورت مستقیم بر میزان درآمد و سودآوری شرکت‌ها تأثیرگذار بوده و طبیعتاً ارز سهام را تغییر خواهد داد. این نکته نباید فراموش شود که نمی‌توان از طریق تنوع سبد سهام ریسک سیستماتیک را کاهش داد و تنها راه کاهش چنین ریسک‌هایی از طریق استراتژی پوشش ریسک یا تخصیص دارایی است، یعنی مقداری از سرمایه در املاک یا اوراق مشارکت سرمایه‌گذاری شود.

مفهوم ریسک مساعد و نامساعد در بورس چیست؟

از دید افراد حاضر در بازار بورس ریسک به معنی انحراف پیش‌بینی است یعنی این انحراف می‌تواند مثبت یا منفی باشد. وقتی کسی پیش‌بینی می‌کند که قیمت سهام شرکت A به میزان ۱۰ درصد افزایش پیدا می‌کند، حال اگر در واقعیت قیمت سهام همان ۱۰ درصد افزایش را داشته باشد، انحراف پیش‌بینی ۰ بوده و ریسک آن نیز ۰ است اما اگر بیشتر از ۱۰ درصد افزایش داشته باشد ریسک فرد مثبت بوده و اگر کمتر از آن باشد ریسک فرد منفی تلقی می‌شود. به عبارتی می‌توان گفت که انحراف مثبت پیش‌بینی را ریسک مساعد و انحراف منفی پیش‌بینی را ریسک نامساعد گویند.
از جنبه‌های دیگر نیز می‌توان مفهوم ریسک مساعد و نامساعد را بررسی کرد. به عبارتی به تمام ریسک‌های سیستماتیک و غیر سیستماتیک که منجر به افزایش قیمت سهام و سودآوری یک شرکت می‌شود ریسک مساعد گویند و به تمام ریسک‌های قابل اجتناب و غیرقابل اجتناب که تأثیر منفی در ارزش سهام یک شرکت را دارد، ریسک نامساعد می¬گویند. به‌عنوان مثال افزایش تعرفه واردات خودرو خارجی برای شرکت‌های خودروساز داخلی یک ریسک مساعد بشمار می‌آید و کاهش تعرفه واردات خودرو خارجی برای این شرکت‌ها یک ریسک نامساعد به شمار می‌رود. معمولاً پذیرش ریسک بالاتر انتظار بازدهی بالاتر را به همراه داشته و عدم پذیرش ریسک بالاتر بازدهی کمتر را به همراه دارد. فراموش نشود که ریسک بالا می‌تواند ضررهای سنگینی نیز به همراه داشته باشد.

ریسک یکی از مباحث بسیار مهم در بازار بورس است، تسلط به عوامل به وجود آورنده ریسک و انواع آن می‌تواند به فعالان این حوزه کمک بسیاری کند. ریسک‌های مختلفی ازجمله ریسک احساسی، ریسک شخصی، ریسک مالی و غیره وجود دارد که در انجام معاملات تأثیرگذار هستند. همچنین ریسک‌های دیگری همچون ریسک تورم و ریسک سیاست‌های کلان اقتصادی وجود دارند که جز ریسک‌ سیستماتیک هستند و همواره در معاملات و خرید سهام شرکت‌ها باید به آن‌ها توجه خاصی شود. همیشه مبحث ریسک در بازار بورس وجود دارد زیرا ریسک بالا همان‌طور که می‌تواند سود و درآمد خوبی به همراه داشته باشد می‌تواند ضرر سنگینی را به سرمایه‌گذار وارد کند. در این شرایط سرمایه‌گذار با بررسی ریسک‌ مساعد و ریسک‌های نامساعد می‌تواند تصمیم به انجام معامله با ریسک زیاد یا کم گیرد.