یکی از اصطلاحات رایج در بازار سرمایه حجم مبنا می‌باشد که سرمایه‌گذاران به آن توجه بسیاری دارند زیرا به‌نوعی مشخص‌کننده قیمت سهم در روز کاری بعد است. حجم مبنا نه‌تنها در بازار بورس ایران بلکه در بورس سایر کشورها چون فرانکفورت، توکیو، شانگهای نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد و ابزاری جهت پیشگیری از مصائب بازار و کنترل انجام فعالیت می‌باشد.

حجم مبنا هیجانات کاذبی که در بازار ایجاد می‌شود را نیز کاهش می‌دهد. هدف ما از تهیه این محتوا این است که بگوییم حجم مبنا در بورس چیست؟
در این محتوا ابتدا خواهیم گفت حجم مبنا چیست و چه کاردی دارد و بعد به بررسی مزایا و معایب حجم مبنا خواهیم پرداخت.

حجم مبنا در بورس چیست؟

به‌طورکلی به تعداد سهام معامله شده یک شرکت، حجم گفته می‌شود.
تعریف حجم مبنا به حداقل تعداد سهام معاملاتی گفته می‌شود که جهت اعمال درصد تغییر باید در روز معاملاتی معامله شود.
در بورس نیز حجم مبنا از رشد یا کاهش ارزش بی‌رویه قیمت سهام جلوگیری می‌کند و به‌نوعی کنترل کننده قیمت محسوب می‌شود.

جامع ترین آموزش رایگان بورس در وب سایت همیارسرمایه (لطفا به صفحه اشاره شده مراجعه کنید)

حال به سراغ تعریف حجم مبنا در بورس می‌رویم. حجم مبنا در بورس چیست؟ این مفهوم از سال 1382 به بازار بورس ایران اضافه شد.
در بورس نیز به حداقل تعداد سهامی که در طول روز معاملاتی، شرکت موظف به معامله آن ها می‌باشد تا قیمت سهم بتواند در حداکثر و حداقل دامنه مجاز نوسان پیدا کند، حجم مبنا در بورس گفته می‌شود.
تعداد سهامی که در طول دوره معاملاتی (در یک بازه زمانی مشخص) معامله (خریدوفروش) می‌شوند حجم مبنای سهام گفته می‌شود.

اگر به زبان ساده بخواهیم توضیح دهیم که تعریف حجم مبنا چیست؟ با یک مثال توضیح می‌دهیم.
زمانی که شما کالایی را به قیمت بالا از یک فروشنده خریداری می‌کنید، این امر موجب افزایش قیمت کالا در بازار نمی‌شود، زیرا حجم کالای خریداری شده با قیمت بالا محدود است. اما فرض کنید که طیف وسیعی از افراد کالا را به قیمت بالا خریداری کنند، چون حجم معاملات افزایش پیدا می‌کند موجب افزایش قیمت کالا خواهد شد.

در بازار سهام هم حجم مبنا ابزاری است که مشخص کند اگر تعداد خریداران سهم به قیمت بالا یا فروشندگان به قیمت پایین کم باشد، قیمت سهم تحت تأثیر قرار نگیرد و بر مثبت یا منفی بودن سهم خللی ایجاد نکند.

فرمول حجم مبنا

در محاسبه فرمول حجم مبنا روزهای کل سال را در نظر نمی‌گیریم بلکه روزهای کاری که 250 روز است باید در نظر گرفت، چون در تمامی روزهای سال معامله صورت نمی‌گیرد.
حجم مبنا در شرکت‌های بورسی 0.0008 تعداد سهام شرکت و برای سهام شرکت‌های فرابورسی 1 در نظر گرفته شده است.
علت اینکه حجم مبنای شرکت‌های فرابورسی 1 در نظر گرفته می‌شود، به این دلیل است که در سهام فرابورسی هر میزان سهام که معامله شود با هر قیمتی، حجم مبنا در نظر گرفته نمی‌شود و قیمت پایانی را بر اساس میانگین وزنی در نظر می‌گیرند.

برای آنکه تغییرات قیمت در سهم اعمال شود، حداقل تعداد سهام قابل معامله طبق فرمول زیر محاسبه می‌شود:

 250 روز کاری / 20درصد تعداد سهام =حجم مبنا

زمانی که شرکت افزایش سرمایه می‌دهد، حجم مبنای آن با توجه به تعداد سهام جدید محاسبه می‌شود.

مزایا و معایب حجم مبنا

تأثیر حجم مبنا بر قیمت پایانی برای همه افراد مشخص است اما حجم مبنا مزایا و معایبی دارد.
حجم مبنا از نوسانات و هیجانات کاذب و حرکات یکباره در روند قیمت سهم جلوگیری خواهد کرد.
از معایب آن این است که با تشکیل صف (خرید یا فروش) نوسان قیمت در روند صعودی یا نزولی کند می‌شود که موجب بلوکه شدن مقدار پول زیادی می‌شود.

اما در زمانی که سهم خشک شده است یعنی حجم معاملاتش بسیار کم می‌شود، سازمان بورس در یک روز و در یک محدوده زمانی مشخص نماد را بدون محدودیت دامنه نوسان و حجم مبنا باز می‌کند تا عرضه و تقاضای خریداران و فروشندگان قیمت قابل معامله را مشخص کند.

حجم مبنا را چگونه متوجه شویم؟

حجم مبنای سهام را از سایت مدیریت و فناوری بورس تهران می‌توانید مشاهده کنید. پس از آنکه نماد مورد نظر را جست‌وجو کردید، صفحه‌ای مانند تصویر زیر نمایش داده می‌شود که تابلوی سهم می‌باشد. از قسمت مشخص شده در کادر می‌توانید حجم مبنا را مشاهده کنید.

رابطه حجم معاملات و حجم مبنا

قیمت پایانی باتوجه به میانگین وزنی قیمت در طی روز معاملاتی تعیین می‌گردد.
در صورتی که حجم مبنا برابر با حجم معاملات باشد، قیمت پایانی طبق میانگین موزون قیمت محاسبه می‌شود و همان در سایت سازمان بورس اوراق بهادار تهران ثبت می‌شود.

اگر حجم معاملات از حجم مبنا کمتر باشد، به همان نسب از قیمت سهم کم یا زیاد می‌شود و قیمت پایانی نیز باتوجه به همین امر محاسبه و در سامانه معاملات ثبت می‌گردد.

نتیجه‌گیری

سازمان بورس به‌منظور کاهش ریسک و هیجانات در بازار حجم مبنا را به‌عنوان ابزاری برای کنترل ریسک سهامداران در نظر گرفته است. در این مقاله به سوال حجم مبنا در بورس چیست؟ پاسخ دادیم و بررسی مزایا و معایب این ابزار پرداخته شد و راهکار سازمان بورس برای رفع معایب آن را نیز ذکر کردیم.
فرمول محاسبه حجم مبنا در شرکت‌های بورسی با توجه به تعداد سهام قابل معامله شرکت محاسبه می‌گردد اما برای سهام فرابورسی حجم مبنا یک است که علت آن را هم ذکر کردیم.در مقاله ای دیگر با مفهوم حجم معاملات در بورس آشنا شوید.