اوراق بهادار (Securities) چیست ؟ 8 نوع + سود انواع اوراق بانکی

به‌جرئت می‌توان گفت که نیمی از جامعه فقط کلمه بورس ایران یا وضعیت بورس را شنیده‌اند و با فواید سرمایه‌گذاری در بورس و نحوه سرمایه‌گذاری در آن آشنا نیستند.

اکثریت جامعه بیشتر با بازار پولی آشنا هستند که توسط نظام بانکی کشور اداره می‌شود و تأمین اعتبارات کوتاه‌مدت را به عهده دارد، اما از بازار بورس مجازی که منابع مالی بلندمدت را تأمین کرده و نقش اساسی در فعالیت‌های اقتصادی دارد، بی‌خبرند.

بورس اوراق بهادار پویا و قدرتمند، می‌تواند حجم سرمایه‌گذاری را بالا برده و موجب افزایش توسعه و رشد اقتصاد شود. اقتصاد یک کشور متکی به تولیدات آن کشور می‌باشد و هرچه سرانه‌ی تولید در کشور بالا رود اقتصاد پویاتری را به دنبال خود دارد.

لازمه‌ی تولید و رشد و توسعه اقتصادی، سرمایه‌گذاری در بخش تولید بوده که طبیعتاً به یک سرمایه‌گذاری بلندمدت نیاز دارد و یکی از شیوه‌های سرمایه‌گذاری بلندمدت، سرمایه‌گذاری از طریق بازار بورس اوراق بهادار می‌باشد.

بورس چیست؟

اگر بخواهیم به‌صورت لفظی و بسیار کلی بورس را تعریف کنیم، به مکانی که در آن عمل خریدوفروش انجام می‌شود را، می‌توانیم بورس نامیم. اما درواقع به یک بازار سازماندهی‌شده که باهدف خریدوفروش کالا، سهام یا اوراق بهادار شکل گرفته شده است بورس گفته می‌شود.

درگذشته افراد برای خریدوفروش و یا سرمایه‌گذاری در مکان‌های مشخصی با یکدیگر ملاقات می‌کردند، به‌تدریج فرایند خریدوفروش مدون شده و افراد در بازارها سازمان‌دهی شدند که منجر به تشکیل بازارهای بورس شد.

نمونه‌هایی از معروف‌ترین بازار بورس سهام، بازار سهام توکیو و بازار سهام نیویورک می‌باشد. شایان‌ذکر است که وظیفه و عملکرد اصلی بورس انتشار اطلاعات قیمت برای تمام دارایی‌ها و اوراق معامله‌شده در بازار و همچنین نظارت بر معاملات و اطمینان از انجام معامله‌ای عادلانه و منظم می‌باشد.

به‌طورکلی بورس را می‌توان به سه دسته کلی تقسیم کرد که شامل بورس کالا، معاملات طلا در بورس و ارز و بورس اوراق بهادار می‌باشد. بورس کالا بازاری است که در آن کالای مشخص خریدوفروش می‌شود که معمولاً شامل مواد خام و مواد اولیه می‌باشد. مانند بورس نفت و بورس گندم. بورس ارز که عبارت است از خریدوفروش ارزهای خارجی یعنی خرید هم‌زمان یک ارز و فروش ارز دیگر. در مورد بورس اوراق بهادار در ادامه توضیح داده می‌شود.

آشنایی با بورس اوراق بهادار

بورس اوراق بهادار یک بازار سازمان‌یافته‌ی رسمی است که در آن خریدوفروش سهام شرکت‌ها، اوراق مشارکت و اوراق بهادار مورد معامله قرار می‌گیرد، که این معاملات تحت قوانین و ضوابط خاصی اجرا می‌شود. تعیین قیمت هر سهم در بازار به نسبت عرضه و تقاضای آن صورت می‌پذیرد و یک سرمایه‌گذار می‌تواند با هر مقدار سرمایه در سهم شرکتی یا شرکت‌هایی که در بورس می‌باشند سرمایه‌گذاری کند و بازده بازار سهام خود را داشته باشد.

لازم به ذکر است که سرمایه‌گذاران در بورس اوراق بهادار باید از طریق کارگزاران اقدام به خریدوفروش نمایند. بورس ایران نیز از این قواعد مستثنا نبوده و خریدوفروش اوراق بهادار به‌طور رسمی و دائمی در محلی معین به نام بورس اوراق بهادار تهران انجام می‌شود.

بازار بورس فوایدی متفاوتی برای جامعه دارد که مزیت‌های کلان آن شامل به خدمت گرفتن پس‌اندازهای کوچک افراد، یکپارچگی و هدایت سرمایه‌های سرگردان، کمک به افزایش صنعتی شدن کشور و مهار تورم و رشد تولید ناخالص ملی می‌باشد و از جنبه‌ی دیگر نقدینگی جامعه کنترل می‌شود و زیرساخت توزیع عادلانه ثروت در جامعه فراهم می‌شود، همچنین فرصت سرمایه‌گذاری مناسب برای افراد با سرمایه‌های اندک ایجاد می‌شود.

بورس اوراق بهادار یک بازار سازمان‌یافته رسمی می‌باشد که خریدوفروش سهام شرکت‌ها، اوراق مشارکت و اوراق بهادار مورد معامله قرار می‌گیرد، که این معاملات تحت قوانین و ضوابط خاصی اجرا می‌شود. بازار بورس دارای فوایدی ازجمله کمک به افزایش صنعتی شدن کشور، مهار تورم و رشد تولید ناخالص ملی است.

مزایای ورود به بورس اوراق بهادار

مزایای ورود به بازار بورس اوراق بهادار را می‌توان از سه جنبه مختلف بررسی کرد، از دیدگاه اقتصاد کلان و بعد از دیدگاه شرکت‌ها و مؤسسات فعال در بورس و درنهایت از دیدگاه سرمایه‌گذاران فعال در بورس، که فعلاً از دیدگاه سرمایه‌گذاران مزایای آن را مورد بررسی قرار می‌دهیم.

یکی از مهم‌ترین مزایا برای سرمایه‌گذاران عدم نیاز به سرمایه زیاد می‌باشد، یعنی هر کس متناسب با میزان سرمایه‌ای که دارد می‌تواند وارد بازار شود و سرمایه‌ی خود را روی شرکت‌ها بزرگ و پربازده سرمایه‌گذاری کند.

باید در نظر داشت اگر بازار بورس وجود نداشت ممکن نبود با مبالغ اندک روی چنین شرکت‌های بزرگی سرمایه‌گذاری کرد. از دیگر مزایا می‌توان به قدرت نقد شوندگی بالا اشاره کرد یعنی سرمایه‌گذار در هر زمان که بخواهد با خرید سهم وارد بازار شود و هر زمان که بخواهد با فروش آن از بازار خارج شود.

بازده متناسب با پذیرش ریسک از دیگر مزایای موارد این بازار می‌باشد، به این معنا که اگر سرمایه‌گذار ریسک بیشتری را متحمل شود به نسبت همان بازده بیشتری را نصیب خود می‌کند.

درواقع این بورس اوراق بهادار است که این امکان را به سرمایه‌گذار می‌دهد. اطمینان از سرمایه‌گذاری‌ها به دلیل شفافیت اطلاعات از دیگر مزایای بازار بورس می‌باشد. باید در نظر داشت که بازار بورس اوراق بهادار و خریدوفروش سهام روزبه‌روز گسترش بیشتری پیدا می‌کند و به طبع بازاری پویاتر خواهد شد.

اگر نگاهی به جامعه بیندازیم می‌بینیم که اکثر مردم دارایی و پس‌انداز خود را در بانک‌ها نگه می‌دارند و با راه‌های دیگر سرمایه‌گذاری و استفاده از پس‌انداز آشنا نیستند.

آشنایی با بورس اوراق بهادار یا هر نوع بورس دیگر می‌تواند دید مالی مؤثری به افراد داده و در زندگی اقتصادی افراد تأثیرگذار باشد. افراد با حضور در بورس ایران و خریدوفروش سهام هم می‌توانند سود کسب کنند و هم می‌توانند در پروژه‌های بزرگ شریک باشند. یک سرمایه‌گذار می‌تواند با مقدار سرمایه‌ای که به بازار بورس مجازی می‌آورد در مالکیت واحدهای صنعتی، تولیدی و تجاری بزرگ، شراکت نماید و از نتیجه سرمایه‌گذاری خود بهره‌مند شود.

همه بازارهای بورس دارای یکسری قوانین خاص و نظارتی هستند و همین امر موجب می‌شود که سرمایه‌گذار بدون اطلاع از شرکای خود و نحوه فعالیت‌ها یا اطلاعات دیگر شروع به سرمایه‌گذاری می‌کند، درواقع باید این‌طور گفت که بورس امکانات لازم را برای مشارکت و سرمایه‌گذاری در شرکت‌ها فراهم کرده و علاوه بر نظارت کامل بر شرکت‌های حاضر در بورس، مدافع حقوق سرمایه‌گذاران است.

همه ما بارها نام اوراق بهادار را شنيده‌ايم، اما اين احتمال نيز وجود دارد كه عده‌اى نام اين اوراق را نشنيده باشند و ندانند كه به چند نوع تقسيم مى‌شوند و هر كدام از اين اوراق بهادار چه ويژگى‌ها و كاربردهايي دارند. در ادامه بعد از تعريف اوراق بهادار به زبان ساده، به سراق انواع اوراق بهادار مى‌رويم.

اوراق بهادار چیست؟

اوراق بهادار يك دارايى مالى نامشهود است كه قابليت نقل و انتقال دارد و دارنده ان مى‌تواند به شخصى غير از خودش آن را ارائه نمايد. دارنده اوراق بهادار داراى حق و حقوق مشخصى نيز است.  اوراق بهادار به زبان ساده عبارت است از برگه‌هايى كه ارزش مالي دارند و اين توانايي را داريد كه با آنها خريد و فروش كنيد.

انواع اوراق بهادار كدامند؟

انواع اوراق بهادار در جدول زير به سه بخش تقسيم شده‌اند:

• اوراق صاحبان سهام
• اوراق بدهى
• اوراق مشتقه

البته اين سه عنوان نيز هر كدام به بخش‌هاى متفاوتى قابل تقسيم هستند كه زيرشاخه‌هاى هركدام را در بخش مربوط به خودشان شرح مى‌دهيم.

انواع اوراق بهادار با درآمد ثابت

از انواع اوراق بهادار در جدول است كه در واقع هرگاه بخواهيم سرمايه يك شركت يا نهادى را به قسمت‌هاى مساوى تقسيم كنيم، هر قسمت در اصل يك سهم آن شركت هست.

شما با خريد هر مقدار از سهام شركتى، سهامدار آن شركت محسوب مى‌شويد. به بيان ديگر شما به اندازه سهامتان در آن شركت مالكيت خواهيد داشت و قانونا براى شما حق و حقوقى به عنوان سهامدار در نظر گرفته مى‌شود.

سهام مى‌تواند با نام يا بى‌نام يعنى در وجه حامل باشد. همينطور سهام از نظر مبدا آورده سرمايه گذار به دو قسمت سهام نقدى و سهام غير نقدى تقسيم مى‌شود.

انواع سهام كدام ها هستند؟

• سهام عادى

رايج ترين نوع اوراق بهادار، همين نوع سهام است كه در بورس اوراق بهادار معامله مى‌شود. سهام‌ها داراى دو نوع ارزش اسمى و بازارى هستند. ارزش اسمى در ايران 100 تومن است و اما ارزش بازارى قيمتى خواهد بود كه سهام به قيمت روز معامله مي‌شود و بر اساس عرضه و تقاضا معين مي‌گردد. همچنين بابت خريد سهام عادي سود ثابتي هم نخواهيد داشت.

• سهام ممتاز (تركيبي)

اين نوع سهام علاوه بر داشتن امتيازات سهام عادى يك دسته ديگر از امتيازات ويژه و مازاد هم دارد. اما ابتدا بايد اين امتيازها بايد به تاييد ساير سهامداران در مجمع برسد.

از جمله اين امتيازات اين است كه به سهام ممتاز سود ثابت تعلق مي‌گيرد يا اگر قرار باشد در مجمع سهام سودي تقسيم شودف ابتدا بايد سود سهام ممتاز پرداخت گردد و همچنين در صورتى كه شركت منحل گردد، سهامداران سهام ممتاز زودتر از بقيه سهامداران به حق و حقوق خودشان مي‌رسند.

• حق تقدم سهام

اگر فرض بگيريم كه شما 1000 سهم از سهام شركتي را خريداري كرده‌ايد و اكنون مالكيت 1000 سهم از اين سهام را دارا هستيد، اگر شركت تصميم بگيرد كه افزايش سرمايه داشته باشد آن هم از نوع آورده نقدى، به همان ميزان كه سرمايه خود را افزايش مي‌دهد مثلا 50 درصد، به همان نسبت هم بايد برگه سهام جديد منتشر كند.

در اين صورت اگرچه شما هنوز 1000 برگه سهام خود از شركت را ارا هستيد اما ارزش آن كمتر شده به همين خاطر شركت به شما به ميزان مالكيتى كه داريد، حق تقدم خريد برگه جديد سهام را مي‌دهد آن هم به قيمت اسمى تا ارزش دارييتان حفظ شود.

• سهام جايزه

گاهى اوقات ممكن است شركتپ از طريق يكى از راه‌هاى افزايش سرمايه يعنى يا از طريق محل سود انباشته و يا از طريق تجديد ارزيابي دارايى، اقدام به افزايش سرمايه كند.

در اين حين اگر شما به طور مثال قبل از افزايش سرمايه 1000 سهم 500 تومانى داشته باشيد، پس از افزايش سرمايه شركت بايد سهام را ببندد به ميزان افزايش سرمايه جديد برگه سهام منتشر كند.

در آن صورت ديگر قيمت هر سهم 500 تومن نخواهد بود و مثلا 250 تومان مى‌شود اما براي اينكه حق و حقوق و سرمايه شما ثابت بماند، شركت به شما 1000 سهم عادى ديگر به عنوان جايزه مي‌دهد. پس سرمايه شما تغييري نخواهد كرد اما ميزان سهامتان بيشتر مي‌شود كه به آن سهام جايزه مي‌گويند.

• سهام با نام و بي‌نام

اگر شما سهامى را بخريد كه در سهام آن شركت نام مالك آن يا در اصل خريدار آن در ورقه سهم يا در دفتر سهام شركت، ثبت شده باشد به آن نوع سهام با نام مى‌گويند.

اما اگر اسم خريدار ثبت نشود، تنها برگه سهام را به خريدار مي‌دهند كه در واقع بايد گفت كه سهام بي‌نام در وجه حامل صادر مي‌شود كه البته قابليت انتقال دارد. ذكر اين نكته نيز مهم است كه با نام بودن سهام باعث مي‌شود تا ارتباط ميان شركت و صاحبان سهم آسان‌تر شود.

• سهام نقدى و غير نقدى

اگر در ازاى خريد سهام شركتى از شما پول نقد گرفته شود سهام نقدى است و اگر براى خريد به جاى پول نقد از دارايى ديگرى مانند زمين، ملك و… استفاده كنيد، سهام را غير نقدى مي‌گويند.

اوراق بدهى چيست؟

اوراق بهادر يا اوراق قرضه، اسناد و يا اوراقى هستند كه به موجب آن شركت منتشر كننده متعهد مي‌شود مبالغ مشخصي به عنوان بهره سالانه در زمان‌هاي معيني به دارنده آن پرداخت كند و همچنين در زمان معيني به عنوان تاريخ سر رسيد، اصل مبلغ را باز پرداخت كند.

دارنده اوراق ذكر شده به عنوان بستانكار حق دريافت اصل و سود را نيز دارا است كه البته هيچ مالكيتي در شركت ندارد. قیمت اوراق بهادار و همچنين سود اراق بهادار نيز بر حسب نوع آن متفاوت و متغيير است.

انواع اوراق بدهى را مي‌توان تحت عنوان اوراق خزانه دولتي، اوراق صك.ك شركتي، اوراق مشاركت دولتي، اوراق مرابحه، اوراق استصناع، اوراق منفعت، اوراق سلف موازى استاندارد، گواهي سپرده، سهام ممتاز و اوراق بهادار وثيقه‌اى را نام برد كه هر كدام هم ويژگى‌هاى خاص خودشان را دارا هستند.

اينكه به چه دليل به اين اوراق، اوراق بدهي مي‌گويند در درجه اول به اين دليل است كه اغلب شركت‌هايي كه مشكل منابع مالي دارند، يا ممكن است كه نقدينگي كافي براي انجام كارهايشان نداشته باشند، به جاي اينكه به سراغ بانك بروند و از بانك وام بگيرند؛ با انتشار اين اوراق به نوعي اقدام به جمع آوري نقدينگي سرمايه گذاران كرده كه در اصطلاح به آن در علوم مالي “تامين مالي جمعي” مي‌گويند.

اين كار از اين جهت انجام مي‌شود كه شركت براي ادامه فعاليت‌هايش با انجام پروژه‌هاي جديدتر نياز به سرمايه و پول دارد. از لحاظ ديگر در علم اقتصاد بدهي هم نوعي سرمايه و دارايي ارزشمند تلقي مي‌شود، چرا كه شما مي‌توانيد از طريق خلق آن و باز پرداختش در آينده صاحب دارايي بيشتري شويد.

متقاضيان اصلي اوراق بدهي اغلب دولت‌ها هستند و اوراق بدهي دولتي يكي از معدود اوراق‌هاي معتبر بدهي در جهان هست كه در عين حال ريسك اعتباري آن كشور را نيز نمايان مي‌كند.

در واقع هرچه اوراق بدهي دولتي يك كشور ارزشمندتر باشد مي‌شود گفت كه اقتصاد و دولت آن كشور از شرايط بهتري برخوردار است. اوراق بهادار بانکی هم جز همين اوراق بحساب مي‌آيد.

اوراق بهادار مشتقه چيست؟

قراردادهاى مشتقه را مى‌توان گفت كه به نوعي از قراردادهاي مالي مشتق مي‌شوند كه ارزش خودشان را از كالاي فيزيكي يا دارايي پايه و همچنين امور مالي كسب مي‌كنند. دارايي پايه مي‌تواند به شكل سهام، كالا، نرخ‌هاي بهره، صنعت ساخت و ساز يا هر نوع دارايي ديگري باشد.

اوراق مشتقه در واقع دارايي‌هايي هستند كه ارزش آنها از مشتق شدن دارايي‌هايشان حاصل مي‌شود. خود مشتقه قراردادى است كه بين دو يا چند طرف بر اساس يك يا چندين دارايي متفاوت كه ارزش آن هم بوسيله نوسانات دارايي مبنا معين مي‍‌شود. رايج‌ترين دارايي‌هاي مبنا نيز عبارتند از: طلا، سهام، كالا، ارز كه از شاخص‌هاى بازهاى مالى نوين‌اند.

اوراق مشتقه به طور كلى از بازار بورس يا در بازارهاى متشكل خارج از بورس معامله مى‌شوند. اوراق مشتقه خارج از بورس مقياس بزگترى از بازار مستقه‌ها را تشكيل مي‌دهند و حتي قانون گذاري هم نشده‌اند.

در حاليكه در مقايسه با مشتقه‌هاي بازار بورس از استاندارد كمتري برخوردار هستند. اوراق مشتقه‌اي كه خارج از بورس معامله مي‌شوند. معمولا ريسك بيشتري نسبت به مشتقه‌هاي استاندارد دارند.

به طور مشروح امروزه روز 4 نوع از اوراق مشتقه شاخص كه مورد معامله قرار مي‌گيرند عبارتند از: قراردادهاى سلف، قراردادهاى آتى، قراردادهاى اختيار معامله و قراردادهاى معاوضه.

چكيده

دانستيم كه، اوراق بهادار يك دارايى مالى نامشهود است كه قابليت نقل و انتقال دارد و دارنده ان مى‌تواند به شخصى غير از خودش آن را ارائه نمايد. دارنده اوراق بهادار داراى حق و حقوق مشخصى نيز است.

اوراق بهادار به زبان ساده عبارت است از برگه‌هايى كه ارزش مالي دارند و اين توانايي را داريد كه با آنها خريد و فروش كنيد. همچنين با انواع اوراق بهادار و ويژگى‌هاى هر كدام از اين اوراق نيز آشنا شديم.

پس براى سزمايه گذارى و كسب سود اوراق بهادار هرچه زودتر اطلاعاتتان را تكميل كنيد و به سمت بهترين انتخاب ممكن قدم برداريد.