انواع اوراق مشارکت + نمونه در سال 1400

قبل از آنکه بخواهیم درباره انواع اوراق مشارکت و چگونگي خرید آن اوراق و انواع اوراق مشاركت با جزییات كامل شرح مفصلي دهیم، نخست لازم است تا در درباره اين اوراق بدهی كه جزئي از اوراق قرضه یا همان Bonds که در جهان نيز رایج است مطالبی را خدمتتان ارائه دهيم.

اوراق قرضه یا Bonds چیست؟

اوراق قرضه به اوراقی مي‌گويند که صادرکننده متعهد میشود در طی یک بازه زماني مشخص و تعریف‌ گشته (معمولا یک‌ساله) سودی برابر قیمت اسمی ضربدر نرخ سود به دارنده اوراق پرداخت كند و در پایان زمان اوراق، مبلغ اسمی را به دارنده ورقه پرداخت بكند.

درواقع ناشر اوراق با منتشر كردن اوراق قرضه برای خودش نوعي بدهی ایجاد می‌کند. لازم است گفته شود که این اوراق در سه مدل کوپن دار، خرید اوراق قرضه با نرخ بهره صفر يا “بدون بهره” و اوراق قرضه بدون سررسید قابل تقسيم هستند.

در دنیا شرکت‌ها را برطبق وضعیت مالی خودشان از A تا D تقسیم‌بندی می‌شوند و هر شرکت با درنظر گرفتن جايگاهي که دارد موظف به پرداخت مبلغ معيني از مبلغ سود هستند.

به طور مثال فرض بکنیداگر نرخ بهره آمریکا ۲٫۵ درصد در نظر گرفته بشود و درنتیجه بانک‌ها به سپرده‌های خود ۲٫۵ درصد سود سالیانه انتقال دهند شرکتی که دارای درجه A است بر اساس بررسی‌های انجام شده موظف به باز پرداخت سود ۳ درصدی به دارندگان اوراق قرضه است.

درحالی‌که شرکتی که گريدC را دارد بايد به پرداخت سود ۶ درصدی بپردازد و حتی اوراق بنجل يا اوراق کم اعتبار و پرریسک هم در اقتصاد آمریکا انتشار مي‌يابند و دارای بیشترین بازدهی است اما این اوراق معمولا توسط شرکت‌های با وضعیت مالی مردد منتشر می‌شوند.

همينطور لازم به بيان است که جز بعضي اوراق بدهی چون اسناد خزانه دولتی یا شهرداری‌ها كلا این دسته از اوراق ضمانت بازپرداخت اصل‌وفرع سود را ندارد و سرمایه‌گذاران با آگاهی جامع نسبت به وضعیت مالی و عملکرد شرکت اقدام به سرمایه‌گذاری در اوراق قرضه می‌كنند.

اوراق مشارکت چیست؟

حال که با معناي اوراق قرضه در جهان آشنايي پيدا كرديد می‌توان درباره اوراق مشارکت و نمونه اوراق مشاركت نيز نوشت. طبق قانون، اوراق مشارکت عبارتند از اوراق بانام یا بی نامی که به قیمت اسمی و برای مدت مشخص انتشار مي‌يابد و سرمایه‌گذار نسبت به نرخ اسمی و مدت‌زمان مشارکت در سود حاصله از پروژه‌ها ادعا دارد.

به عبارت ديگر اوراق مشارکت مثل یک بدهی برای ناشر می‌باشد که با انتشار آن متعهد می‌شود طی بازه‌های زمانی مشخص نرخ ثابتی را که در برگه اوراق بيان می‌شود در قالب سود اوراق به سرمایه‌گذار پرداخت كند. اكنون به توضیحات بیشتری درباره اوراق مشارکت و انواع اوراق مشاركت می‌پردازیم.

دولت، نهادهاي دولتی، شهرداری‌ها و مؤسسات و شركت‌هاي عمومی غیردولتی و مؤسسات و نهادهاي عام‌المنفعه و شرکت‌های وابسته به دستگاه‌های ذكر شده، شرکت‌های سهامی عام و خاص و شرکت‌های تعاونی تولید بر اساس قانون جزو شرکت‌هایی اند که مجاز به منتشر ساختن اوراق مشارکت برای تأمین قسمتي از منابع مالی مورد نياز براي ایجاد، تکمیل و توسعه طرح‌های سود ده تولیدی، خدماتی، ساختمانی، طرح‌های عمرانی و انتفاعی دولت یا تأمین مواد اولیه تولید هستند

همينطور علي رغم اوراق قرضه‌ای که در خارج روتين است می‌شود گفت که تقریباً كليه اوراق مشارکت‌هایی که تا اكنون منتشرشده‌اند دارای ضمانت سودآوری هستند.

به این معنی که در موعد انتشار اوراق در ورقه اوراق سود علی‌الحساب تعریف میشود که این سود تضمین‌شده است و ناشر درموقعيت ويژه ضامن اوراق، پرداخت سود را در موعدهاي اعلام‌شده ضمانت می‌كند و از این ديدگاه ریسکی براي دارندگان اوراق وجود نخواهد داشت.

البته اگر بازدهی بیشتر از آمار برآورد شده تحقق بشود در این مدل مابه‌التفاوت به‌حسابتان منظور مي‌گردد. البته این مورد در شرايط محدودي اتفاق مي‌افتد.

همينطور اوراق مشارکت همانند اوراق قرضه کوپن دار هست که در دوره‌های مشخص (معمولا سه‌ماهه) سود پرداخت می‌كند و درآخر در پايان عمر اوراق، اصل سرمایه به‌حساب سرمایه‌گذار واریز می‌شود. بر طبق قانون خریدوفروش اوراق مشارکت مستقیماً و یا از راه بورس اوراق بهادار بانکی شدني است.

ویژگی های انواع اوراق مشارکت

• با نام یا بی نام

طبق شرایط تعریفشده از طرف ناشر، اوراق مشارکت بانام یا بی نام هستند که در تبلیغات تلويزيوني و رسانهای این عنوان را اعلام میدارند. توجه بكنيد که اوراق بانام فقط به نام دارنده آن است و حتی اگر سرقت یا مفقودی ورقه پيش بيايد امکان فروش و بهرهمندی از مزایاي آن وجود ندارد كه اين از معايب اوراق مشاركت بانام است؛ولي اگر اوراق بی نام باشند در اصل در وجه حامل هستند و میباید نسبت به مراقبت از اوراق توجه شاياني مبذول كرد و اغلب افرادی که سرمایه وسيعي را در این نوع از سرمایهگذاری وارد میکنند اوراق مالکیت را در صندوق امانات بانکی مي‌گذارند.

• اوراق مشارکت قابلتبدیل به سهام

اوراقی هستند که توسط ناشر بورسی انتشار مي‌يابد و در زمان سررسید اوراق مشارکت و یا در زمان تحقق افزایش سرمایه به سهام تبدیل میگردد .

•  اوراق مشارکت قابل تعویض با سهام

ایندست از اوراق توسط شرکتهای سهامی ام انتشار مي‌يابد و در تاریخ موعد سررسید بهجای باز پرداخت اصل مبلغ سرمايه‌گذاري شده، با سایر سهام شرکتهای مورد قبول شده در بورس اوراق بهادارمعاوضه میشود.
لازم به گفتن است که راه‌كارهاي دوم و سوم انتشار اوراق در موعد تهیه این مقاله رايج نبوده است.

نحوه خرید انواع اوراق مشارکت چگونه می باشد ؟

بر طبق قانون، ناشر چه بورسی و چه غیر بورسی وظيفه دارد یک بانک را به‌عنوان بانک عامل معرفی بكند تا سرمایه‌گذاران از طریق آن بانک بتوانند اقدام به خریدن اوراق كنند و سودهای دوره‌ای و همچنين اصل سرمایه را نيز در انتهاي دوره از همان بانک وصول بنمایند.

توجه بشود که در طی چند سال پيش مبلغ ۱٫۰۰۰٫۰۰۰ تحت ‌عنوان مبلغ اسمی اوراق مشارکت مورد شناسایی ‌قرار گرفته است و معمولا شما به‌ عنوان یک سرمایه‌گذار بايد حداقل ۱۰ ورقه معادل ۱۰ میلیون ریال را بخريد تا اوراق به شما واگذار شود.

در صورت خرید اوراق مشارکت ابتدا بايد به اطلاعات درج شده بر روی اوراق توجه بكنيد. در این نوع اوراق درباه موارد ذيل توجه بفرماييد:

•  بانام یا بینام بودن اوراق
•  تعداد اوراق مشارکت و همچنين مبلغ سرمایه اسمی آن‌ها
•  درصد سود علی‌الحساب اوراق
• عمر اوراق مشارکت (كه معمولا دوساله الی ۵ ساله هستند)
•  دوره‌های پرداخت سود

نکات مهم درباره معاملات اوراق مشارکت

همانطور که قبل از این بيان شد اوراق مشارکت قابلیت معامله قبل از موعد سررسید را دارا هستند. حال دو گونه به وجود مي‌آيد:

1.  مدلي که دولت و نهادهاي دولتی ناشر اوراق هستند و عرضه تنها از طریق بانک‌های عاملصورت مي‌پذيرد. شما اغلب در زمان عرضه، خریدار اوراق هستيد تا زمان سررسید و درصورتی‌که تمایل به فروش اوراق خود زودتر از موعد سررسید داشته باشید بايد از نو به بانک عامل یا نهادی که در برگه مشخص شده است مراجعه كنيد (توجه كنيد که الزاما بايد در این نوع عنوان قابل بازخرید در اوراق ذکر شود).
2. اوراق مشارکتی است که در بازار بورس عرضه شده و مورد معامله است در این نوع لازم بهبيان است كه با در نظر گرفتن شرایط در زمان عرضه اوراق در نوبت اول، شما اجازه درخواست خرید از راه حساب آنلاین معاملاتی یا از روش سفارش اینترنتی (به صورتي‌که ناشر یک شرکت بازار پایه به حساب آيد) را دارا هستيد؛ بنابراین الزاما بايد به اطلاعیه عرضه اوراق مشارکت و روش درخواست آن توسط سرمایه‌گذاران توجه بكنيد یا از راه کارگزاری خود این موضوع را دنبال كنيد.

اوراق مشارکت عرضه‌شده در بازار بورس و سهام قابلیت معامله پیش از سررسید را دارا هستند. فرض کنید شما پيش از خرید اوراق و نگهداری 6‌ماهه تمايل به فروش آن را دارید.

شما به‌آساني می‌توانید درخواست فروش خودتان را از روش کارگزاری خود داده و در سمت مقابل درصورتی‌که هیچ متقاضی وجد نداشته باشد بازارگردان اوراق وظيفه دارد به خرید اوراق از شما بپردازد و می‌توان از بابت فروش اوراق مشارکت اطمینان حاصل كرد.

پرداخت سود: فرض کنید که هدفتان بعد از خرید اوراق مشارکت، نگهداری تا سررسید است. از سوي ديگر تاریخ پرداخت نخستين سود به شما ۳۰ آذر ماه است.

براساس قانون بورس، نماد معاملاتی اوراق مشارکت سه روز قبل از زمان پرداخت بسته می‌گردد و روز بعد از پرداخت سود بازگشایی می‌شود. همينطور زمانی که شما اوراق مشارکت بخريد کارگزاريتان از شما یک حساب بانکی مي‌گيرد تا سود اوراق بدان حساب واریز شود.

لازم به بيان است که سود اوراق مشارکت توسط شرکت به‌حساب سپرده‌گذاری مرکزی واریز مي‌شود و شرکت سپرده‌گذاری به‌حساب اعلامی شما واریز خواهد گشت.

خرید اوراق مشارکت در میاندوره: فرض کنيد شما خواهان خریدن اوراق مشارکت به حساب مي‌رويد. این اوراق در تاریخ ۳۰ آبان آخرین نوبت سودش را نيز پرداخت کرده و شما در تاریخ ۲۰ آذر تمايل به اين داريد كه اوراق مشارکت را خريداري كنيد.

اكنون نرخ پرداختی توسط شما چه اندازه خواهد بود؟ علاوه بر پرداخت براي قیمت تابلو که اصولا همان قیمت اسمی اوراق است) بايد سود مربوط به ۲۰ روز (از یک تا ۲۰ آذر) را به دارنده قبلی اوراق پر داخت كنيد و درعوض در تاریخ بعدی پرداخت سود (به طور مثال ۳۰ آذرماه معادل سود یک ماه را دریافت ميكنيد و در واقع سود ۱۰ روز پاياني ماه که اوراق در مالکیتتان بوده را به شكل خالص دریافت کنید.

ازآنجایی‌که به ازای هر ورقه اوراق مشارکت چيزي حدود ۱۵۰ تومان کارمزد کسر می‌گردد (با درنظر داشت زمان كنوني که قیمت اسمی اوراق ۱۰۰۰۰۰۰ ریال است) بنابراین باید حداقل بعد از سپري شدن ۴ روز اقدام به فروش اوراقتان كنيد (هرچند که خریداران اوراق مشارکت اين نوع رویکرد کوتاه‌مدت به بازار را ندارند).

با توجه بدین موضوع باید توجه بكنيد که قیمت تابلوی این اوراق معمولا باید معادل ارزش اسمی آن شود، زیرا درنهایت برابر سود اعلامی در ورقه و در انتهاي دوره معادل ارزش اسمی هر ورقه را دریافت كنيد؛ اما ذکر چند مهم درباره انواع اوراق مشاركت لازم است:

معمولا نرخ سود اوراق مشارکت بین ۳ الی ۶ درصد بيشتر از نرخ سود سپرده یک‌سالانه بانکی معين می‌شود بنابراين هرچه نرخ سود اعلامی بيشتر باشد بهتر است زيرا درواقع ریسک تورم را برایتان بیشتر پوشش مي‌دهد.

ازطرفي‌که مقدار دریافتی این اوراق ثابت است زمانيكه‌ نرخ بهره به‌طور حقيقي یا برطبق انتظارات جامعه سرمایه‌گذاران افزایش پيدا كند قیمت بازار اوراق با افت بیشتری همراه مي‌شود و این برایتان با در نظر داشت بدون ریسک بودن سرمایه‌گذاری مناسب‌تر می‌گردد.

درواقع نرخ سود بيشتر و قیمت معاملاتی كمتر از نرخ اسمی جزء المان‌هاي جذابیت اوراق است. از سويي نيز بيانگر تغییرات احتمالیدر آينده نرخ بهره بانکی نزد سپرده‌گذاران است.

علاوه بر اين هر بار تعداد دفعات پرداخت سود در طی سال افزون تر باشد جذابیت اوراق بیشتر مي‌شود چراكه بازده حقيقي شما بیشتر خواهد شد و درنتیجه اوراقی که سود را به‌طور ماهیانه پرداخت می‌کنند از جذابیت افزون‌تري برخوردار می‌شوند.

در كنار اینکه شما فرصت بهره‌مندی از سرمایه‌گذاری این وجوه را در حساب‌های دیگري چون سپرده کوتاه‌مدت را داريد و از این ديدگاه سود سالیانه خود را با رشدافزون‌تري همراه كنيد.

نکات مهم انواع اوراق مشارکت

اوراق مشارکت هم اوراق بهادار به شمار میرود و تابع قوانین اوراق بهادار می باشد. . در ادامه به بررسی ۵ ليست اوراق مشاركت 5 نوع از اوراق مشارکت میپردازیم که به شرح زیر میباشند:

لیست اوراق مشارکت

•  اوراق مشارکت بورسی

منظور از اوراق مشارکت بورسی، اوراقى است كه قابل معامله در بازار بورس و فرابورس هستند. انواع آن اوراق عبارتند هستند از:

به کسر

اوراق مشارکت بورسی به کسر در واقع اوراقی هستند که با نرخي كمتر از قیمت اسمی به فروخته مي‌‍‌شوند و میزان سود خریدار نيز برابري مي‌كند با تفاوت نرخ اوراق در زمان خرید و نرخ اسمی در زمان موعد سررسید. همچنين سرمایه گذاری در اوراق مشارکت بورسی به کسر نوعي سرمایه‌گذاری کوتاه مدت به حساب مي‌آيد.

قابل تعویض با سهام

اوراق مشارکت بورسی قابل تعویض با سهام از طريق شرکت‌های سهامی عام انتشار و در موعد سررسید نهایی با سهام دیگر شرکت‌ها هستند.

قابل تبدیل به سهام

اوراق مشارکت بورسی اين قابليت را دارند تا با تبدیل به سهام توسط شرکت های سهامی عام انتشار بشوند و در موعد سررسید پاياني یا در زمان تحقق افزایش سرمایه به سهام شرکت مورد نظر بدل می‌شود.

•  اوراق مشارکت غیر بورسی

منظور از اوراق مشارکت غیر بورسی در واقع اوراقی است که با تایید بانک مرکزی انتشار مي‌شود و در شعب بانک‌های عامل ( يا به اصطلاح بازار پولی) قابل معامله مي‌گردد. براي نمونه اوراق مشارکت شرکت فاضلاب تهران يا به نمونه اوراق مشارکت طرح توسعه میدان گازی پارس جنوبی اشاره داشت.

• اوراق مشارکت بانک مرکزی

اوراق‌مشارکت بانک مرکزی با هدف اجرای سیاست‌های اقتصادی دولت به كمك بانک مرکزی انتشار مي‌شود و قابلیت بازخرید توسط بانک عامل را نيز دارد. اوراق‌ مشارکت بانک مرکزی جمهوري اسلامي ايران در بورس اوراق بهادار توانايي معامله ندارد.

•  اوراق مشارکت وزارتخانهها و شرکتهای دولتی

از نامش پيداسشت و ياز به توضيح ندارد و البته اين اوراق در بورس معامله نمی‌گردد.

•  اوراق مشارکت شرکتهای پذیرفته شده در بورس

اوراق‌ مشارکت شرکت‌های پذیرفته شده در بورس با هدف تأمین مالی توسط شرکت‌های پذیرنده در بورس اوراق بهادار انتشار میگردند و بدين شكل اوراق در بورس اوراق بهادار معامله می شوند.

بعضي از مزایا و معایب اوراق مشارکت

با در نظر گرفتن اینکه بین ریسک و بازده رابطه‌اى مستقیـم هست، اوراق مشارکت بر این طبق است كه دارای بازدهی ضمانت شده است بنابراين ریسکی را هم برای سرمایهگذار نمي‌آورد بنابراين اصل بازده مورد نظر آنها نیز در مقایسه با مابقي انواع اوراق بهادار کمتـر حساب مي‌شود.

سود اوراق مشارکت، معاف از مالیات است و عنوان معاف از مالیات یکی از جذابیتهای سرمایهگذاری در این نوع از اوراق بحساب مي‌آيد.

میزان سود ضمانتشده در اوراق مشارکت، به شكل سود علیالحساب به دارنده اوراق واريز مي‌شود، بدان معني كه بعد از به انتهارسيدن پروژه و در زمان موعد سررسید پاياني، ناشر اوراق موظف است سود قطعی پروژه را محاسبه كند و اگر سودصد در صدي پروژه، بیشتر از مبلغ سود علیالحساب پرداختی به افراد دارنده اوراق خریداری شده باشد، بايد مابهالتفاوت سود را به خریداران پرداخت بکند.

گاه احتمال دارد سود حتمي پروژه، از سود علی‌الحساب واريزي کمتر باشد، در این نوع جبران خسارت حاصله از این مابه‌التفاوت توسط ضامن اوراق مشارکت برعهده گرفته مي‌شود و ضرر و زیانـی براي خریداران اوراق مشارکت حاصل نمی باشد.

برطبق طرحهایی که براساس تأمین مالی آنها، اوراق مشارکت انتشار مي‌شود، اغلب طرحها زمانبر هستند، بر این الگو اوراق مشارکت در اكثر مواقع با سررسیدهایی تقریبا3 تا 4ساله منتشر می‎شوند. البته اگـر خریداران این اوراق مشارکت بنابر هر علتي، پيش ازموعد سررسید به پول خود نیاز نداشته باشند، اين توانايي را دارند با مراجعه به یکی از شعب بانکی که اوراق خويش را از آن خریداری كرده‌اند، اوراق مربوطه را به بانک تحویل بدهند و اصل پول خودشان را دریافت بكنند و توجه كنيد که سودهای دریافتی تازمان تحویل اوراق نزد بانک تحت سود دوره مشارکت، متعلق به فـرد دارنده اوراق است.

دربيشترمواقع اوراق مشارکت، بینام انتشار مي‌گردد و شخصی مالک اوراق است که این اوراق را در اختیارخود داشته باشد، بر طبق اين از اوراق مشارکت باید مثل پول نقد و حتی بیشتر از آن، مراقبت نكرد.

اگر اوراق مشارکت در بورس یا فرابورس پذیرفته شوند بايد نسبت به فروش این اوراق در نزد كارگزاري اقدام بکنند. در نظر داشته باشيد که دهم اكنون، علاوه‌ بر شرکت‌های فعال در موسسات بخش خصوصی، شهرداری‌ها و دولت نيز برای مرتفع سازي منابع مالی موردنیازشان پروژه‌های زیربنایی، عمرانی و… نظير مجتمع‌های اداری و مسکونی ، خطوط جاده‌ای و ریلی، نیروگاه ، سـد ، ساخت تونل اقدام به منتشر سازي انواع اوراق مشارکت می‌کنند.

سود اوراق مشارکت، درطول زمان‌های معين شده مثلا ماهیانه یاحتي سه ماهه و.. توسط برگههایی که به همراه اوراق مشارکت، به خریدار ارائه میشود، به او پرداخت مي‌گردد.

خلاصه

با در نظر داشت سازوکار انتشار انواع اوراق مشارکت، خرید اوراق مشارکت یک سرمایه‌گذاری فاقد ریسک است و می‌تواند به‌عنوان یک سرمایه‌گذاری مطمعن آن را در پرتفوی سرمایه‌گذاری خودتان بگذاريد؛ چراكه نسبت به بانک سود بهتري را محقق می‌سازد.

همينطور از دید شرکتی، نیز این نوع تأمین مالی مناسب ارزیابی است؛ چراكه حکم وام بلندمدتی را دارد که فقط بايد بهره وام را در طي زمان وجود اوراق پرداخت كرد و این دریچه منابع مالی مناسبی را براي توسعه فعالیتش ايجاد مي‌كند.

پنهان نماند نسبت به سودآوري طرح هم بايد اطمینان منطقي داشت وگرنه هزینه چند برابری به شرکت متحمیل مي‌گردد. تامین مالی پروژه ها هدف از انتشار اوراق مشارکت است که این اوراق نيز با نام یا بدون نام هستند که برطبق قانون و یا مجوز بانک مرکزی با قیمت اسمی و زمان مشخص انتشار مي‌يابد.